|
Хоразм маликининг исми Чиғон эди. Унинг Харзад номли укаси бор эди. Чиғон унга ғолиб келиб, бутун ҳокимиятни ўз қўлига олган эди. Агар Чиғон чиройли чўри ёки гўзал мато олганини эшитса, Харзад дарҳол одам юбориб, уни тортиб олар, ҳеч ким қаршилик қила олмасди. Агар одамлар бу ҳақда Чиғонга шикоят қилса, у:
— Мен унга ҳеч нарса дейолмайман, — дер эди.
Чиғон ҳам унинг зулмидан безор бўлган эди. Аммо бу иш узоқ давом этганидан сўнг, Чиғоннинг тоқати тугади. У махфий равишда Қутайбага хабар юборди ва ҳатто Хоразмнинг учта шаҳри калитларини ҳам юборди. Шу билан бирга, Қутайбага:
— Агар Хоразмга бориб, укамни ўлдирсанг, сенга нима истасанг, шуни бераман! — деди. Аммо бу хабарни ҳеч кимга ошкор этмади.
Қутайбанинг юриши
Бу хабар Қутайбага етиб келганда, ғазот пайти эди. Қутайба ўз қавмига:
— Сўғд юришига кетяпмиз, — деди ва Чиғоннинг одамини қайтарди.
Бу пайтда Харзадга:
— Қутайба Сўғд урушига кетаётган экан, — деб хабар беришди. Харзад жуда хурсанд бўлиб, ўз қавмига:
— Бу йил жангдан омон қолдик. Қутайба Сўғдга кетяпти. Биз ҳам ҳаловатимизни қилайлик! — деди.
Аммо Қутайбанинг унинг устидан келишини билмас эди. Қутайба 1000 отлиқ билан Хоразмнинг энг катта шаҳри – Мадинатул-Фил шаҳрига келиб қолди.
Қутайба шаҳарга кирганида, Хоразм халқи қўрқиб кетди. Қутайба тўғри Чиғоннинг олдига келди. Шу вақтда Харзадга шошилинч хабар келди:
— Сен ҳалигача бехабарсан! Қутайба келиб, дунёни вайрон қилди!
Харзад бу иш Чиғон томонидан амалга оширилганини тушуниб, уни ўлдирмоқчи бўлди. Лекин бундай имконият тополмади. Ҳарбийлари билан Мадинатул-Филга етиб келди, аммо лол қолиб, нима қилишни билмади. Охири Қутайбага омонлик сўраб одам юборди.
Қутайба:
— Омонликни укангдан сўра. Агар у рози бўлса, мендан ҳеч хавотирланма! — деди.
Бу сўзни эшитиб, Харзад:
— Менга энди фақат ўлим тўғри келади. Укамга бўйсунишдан кўра, ўлиш яхшироқ! — деди.
Харзаднинг ўлими
Шу билан Харзад урушни бошлади. Бир соат давом этган жангдан кейин, уни асир олиб, Қутайбага олиб келишди. Қутайба ундан сўради:
— Ўзингни қандай ҳис қиляпсан?
Харзад жавоб берди:
— Эй Амир, мени айблама. Мен қўлимга қилич олганимнинг сабаби, орамизда бир қарор чиқиши кераклиги эди. Энди имкон сенинг қўлингда. Нима хоҳласанг, шуни қил!
Шунда Қутайба:
— Унинг бўйнини уринг! — деб буюрди.
Харзадни ташқарига олиб чиқиб, бошини танасидан жудо қилишди.
Чиғоннинг талаблари
Шу пайтда Чиғон:
— Эй Амир! Ҳали кўнглим тинчимади! — деди.
Қутайба:
— Ҳали нима истайсан?
Чиғон:
— У билан бирга бўлганларнинг ҳаммасини ўлдиришингни хоҳлайман!
Қутайба:
— Ҳаммасини менинг олдимга йиғ. Мен ўлдираман.
Чиғон уларни йиғиб, Қутайбага олиб келди. Қутайба уларнинг барчасини ўлдирди ва мол-мулкларини мусодара қилди.
Чиғоннинг келишувга биноан Қутайбага 1000 та асир ва минглаб мато бериши керак эди. Қутайба Мадинатул-Филга кириб, моли-мулкларни қабул қилди. Чиғон Қутайбадан ёрдам сўради, чунки Жом-и Ҳуп малики доим Чиғон билан жанг қилади ва уни безовта қилар эди.
Қутайба Абдураҳмонни ёрдам сифатида юборди. У бориб, ҳалиги маликини ўлдирди.
Қўшимча қирғин
Чиғон янги ҳудудларни босиб олиб, 4000 кишини асирга олди. Қутайба эса буюрди, уларнинг барчаси қатл қилинди.
---
Бу воқеа Қутайба ибн Муслимнинг Хоразмни забт этиши ва унинг сиёсий устунлиги ҳақида ҳикоя қилади. Умавийлар давридаги бу юришлар, айниқса, Марказий Осиёда ислом динининг тарқалишига катта таъсир кўрсатган.
"Тарихи Табарий" китобидан
Абу Муслим таржимаси
|
