Селевкийлар империяси: Эллинизм давридаги йирик давлат |
|
Селевкийлар империяси эллинизм даврида Ғарбий Осиёдаги муҳим давлат бўлиб, Милоддан аввалги 312 йилда Александр Македонскийнинг қўмондони Селевк I Никатор томонидан ташкил этилган. Бу империя Александрнинг кенг македониялик империясининг бўлинишидан сўнг пайдо бўлган ва Милоддан аввалги 63 йилда Рим Республикасига қўшиб олингунига қадар Селевкийлар сулоласи ҳукмронлик қилган.
Ташкил этилиши ва кенгайиши
Селевк I Милоддан аввалги 321 йилда Вавилония ва Ассирияни қўлга киритганидан сўнг, ўз ҳудудларини кенгайтириб, бугунги Ироқ, Эрон, Афғонистон, Сурия, Ливан ва Туркманистоннинг айрим қисмларини ўз ичига олган давлат ташкил этди. Бу ҳудудлар аввал Ахамонийлар империяси таркибида бўлган. Селевкийлар империяси ўз чўққисида Анатолия, Форс, Левант, Месопотамия ва ҳозирги Қувайтни қамраб олган эди.
Эллинистик маданият маркази
Селевкийлар давлати эллинистик маданиятнинг йирик марказларидан бири бўлган. Давлатда юнон тили ва анъаналари кенг тарқалган бўлса-да, маҳаллий урф-одатларга нисбатан муносабат бардошли эди. Юнон элитаси сиёсатда устунлик қилган бўлиб, уларни юнонлик муҳожирлар қўллаб-қувватлаган.
Империянинг муаммолари ва уруғлари
Империя Птолемейлар Мисри билан ғарбий чегараларда мунтазам тўқнашувларда бўлган ва шарқда Маурийлар империяси билан можароларга дуч келган. Милоддан аввалги 305 йилда Чандрагупта Маурия билан келишувга кўра, шарқий ҳудудларнинг катта қисми Маурийларга берилди.
Милоддан аввалги II асрда Антиох III Буюк Селевкийлар таъсирини Грецияга тарқатишга уриниб, Рим Республикаси қаршилигига дуч келди. Бу қаршилик натижасида Римга катта миқдорда ҳарбий товон тўлаш ва Тавр тоғларидан ғарбдаги ҳудудларни йўқотишга мажбур бўлди. Бу жараён империянинг заифлашувига сабаб бўлди.
Ички қийинчиликлар ва инқироз
Милоддан аввалги II асрнинг ўрталарида Парфия ҳукмдори Митридат I империянинг шарқий ҳудудларининг катта қисмини эгаллади. Шунингдек, шимоли-шарқда Грек-Бактрия қироллиги гуллаб-яшнаган бир пайтда, юнонлаштирувчи сиёсат юритган Антиох IV деиудаизация ҳаракатлари натижасида Яҳудийларда Маккавейлар қўзғолони юзага келди. Парфияликлар ва яҳудийлар билан бир вақтда курашишга ҳаракат қилган империя ўз кучларини сақлаб қолишга ожизлик қилди.
Империянинг тугаши
Империянинг аста-секин заифлашуви уни кичик Сурия давлатига айлантирди. Милоддан аввалги 83 йилда уни Арманистон ҳукмдори Тигран II Буюк босиб олди. Ниҳоят, Милоддан аввалги 63 йилда Рим қўмондони Помпей томонидан Селевкийлар империяси якунланди.
Селевкийлар мероси
Селевкийлар империяси эллинистик маданиятни кенг тарқатиб, уни Ғарбий Осиёда мустаҳкамлади. Уларнинг давлат бошқарувида юнон маданияти билан маҳаллий урф-одатларни уйғунлаштиришга қаратилган сиёсатлари кейинги давлатлар учун илҳом манбаи бўлган. Тарихда Селевкийлар эллинизм даврининг энг ёрқин мисолларидан бири сифатида қолган.
Абу Муслим
|