Аккад империяси, милоддан аввалги 2334–2279 йилларда Саргон Аккадий томонидан асос солинган, қадимги Месопотамия тарихида муҳим бурилиш нуқтасини ташкил этади. Дунёдаги илк империя сифатида Аккад бошқарув, маданият ва ҳарбий юришлар соҳаларида янги даврни бошлаб берди. Бу эсседа империянинг келиб чиқиши, кенгайиши, ютуқлари ва таназзули ўрганилиб, унинг тарихий мероси таҳлил қилинади.

Аккад империяси асосан ҳозирги Ироқ ҳудудидаги Месопотамияда юзага келган. Саргон аввалида Киш шаҳри подшоҳи Ур-Забабанинг ичимлик бошқарувчиси бўлган. У ҳарбий маҳорат ва стратегик иттифоқлар орқали ҳокимиятга эришиб, шумер шаҳар-давлатларини ағдариб, шимолий ва жанубий Месопотамияни ягона ҳокимият остига бирлаштирди ва Аккад империясини барпо қилди.

Саргон ва унинг ворислари, айниқса Нарам-Син ва Шар-Кали-Шарри даврида империя жуда кенгайди. У Форс кўрфазидан то Ўрта Ер денгизигача, шунингдек, ҳозирги Эрон, Сурия ва Туркия ҳудудларининг баъзи қисмларини ўз ичига олган. Аккадийлар империяни турли ҳудудларга бўлиб, уларни садоқатли ҳокимлар орқали бошқариш тизимини жорий қилганлар. Бу бошқарув тизими кейинги империяларга таъсир кўрсатган.

Аккад империяси шумер ва семит маданиятларининг уйғунлашуви натижасида санъат, адабиёт ва дин соҳаларида янги ютуқларга эришди. Аккад тили империянинг расмий ва дипломатик мулоқотлар тилига айланиб, кенг фойдаланилди. Технология ва меъморлик соҳасидаги ютуқлар, жумладан, зиккуратларнинг ривожланиши, ушбу даврнинг муҳим ютуқларидандир.

Аккад армияси интизоми ва ташкил этилганлиги билан машҳур бўлиб, империяни кенгайтиришда ҳал қилувчи роль ўйнаган. Қўшма камон ва ривожланган қуроллардан фойдаланиш уларга душманлари устидан катта устунлик берарди. Қироллик ёзувлари ва рельефларда акс этган ҳарбий юришлар империя қудрати ва стратегик қобилиятини намоён этган.

Аккад империясининг таназзули милоддан аввалги 2154 йилларда бошланган. Бу таназзул ички исёнлар, иқтисодий қийинчиликлар ва кўчманчи қутлар ҳужуми билан боғланган. Марказий ҳокимиятнинг заифлашиши империянинг бўлиниб кетишига сабаб бўлиб, янги давлатлар, жумладан, Урнинг Учинчи сулоласи каби қудратларнинг юзага чиқишига йўл очган.

Абу Муслим