|
Шумернинг аҳоли билан тўлиши тахминан милоддан аввалги 5500–3300 йилларда бошланган бўлиб, у ўзгача, семий ва индоевропа тилларига мансуб бўлмаган шумер тилида сўзлашувчи Ғарбий Осиё халқлари томонидан амалга оширилган. Бунинг далиллари шаҳарлар ва дарёлар номларидан келиб чиқади. Шумер цивилизацияси Урук даврида (милоддан аввалги 4-мингйиллик) ривожланган бўлиб, Жемдет Наср ва Илк династия даврларига йўл очган. Эриду, муҳим шумер шаҳри, убайдлик деҳқонлар, кўчманчи семит чорвадорлар ва ботқоқлардаги балиқчиларнинг маданий уйғунлашуви нуқтаси сифатида пайдо бўлган. Ушбу балиқчилар эҳтимолан шумерларнинг аждодлари бўлган.
Убайд даври ўзига хос керамик буюмлари билан машҳур бўлиб, улар Месопотамия ва Форс кўрфази бўйлаб тарқалган. Убайд маданияти, эҳтимол, шимолий Месопотамиядаги Самарра маданиятидан келиб чиққан бўлиб, унинг йирик қишлоқ аҳоли пунктлари, хом ғиштдан қурилган уйлари ва Месопотамиядаги илк жамоат ибодатхоналари билан ажралиб туради. Бу даврда қишлоқ хўжалиги, ҳайвонларни қўлга ўргатиш ва шимолдан келтирилган плуглар ёрдамида шаҳарлашув жараёни бошланган.
Урук даврига ўтиш рангсиз керамикани оммавий ишлаб чиқаришга ўтишни ўз ичига олган. Бу даврда шаҳарларнинг жадал ўсиши, қуллар меҳнатидан фойдаланиш ва кенг савдо алоқалари, шунингдек, атрофдаги минтақаларга таъсир кўрсатган. Шумер шаҳарлари эҳтимол теократик тизимга эга бўлиб, уларга подшоҳ-руҳонийлар ва аёлларни ҳам ўз ичига олган кенгашлар раҳбарлик қилган. Урук даврида чегараланган урушлар кузатилган, шаҳарлар одатда деворлар билан ўралмаган. Урук даврининг охири (милоддан аввалги тахминан 3200-2900 йиллар) голоцен давридан кейинги Пиора иқлим ўзгариши билан мос келади.
Кейинги династия даври одатда милоддан аввалги тахминан 2900–2350 йилларгача давом этган бўлиб, бу вақтда ибодатхона раҳбарлигидан дунёвий бошқарувга ўтиш ва Гилгамеш каби тарихий шахсларнинг пайдо бўлиши кузатилган. Бу даврда ёзув ва илк шаҳар-давлатлар пайдо бўлган. Илк династия даври қатор шаҳар-давлатларнинг пайдо бўлиши билан тавсифланган бўлиб, улар вақт ўтиши билан ривожланган ва мустаҳкамланган. Бу ривожланиш Месопотамиянинг катта қисмини биринчи монарх Саргон раҳбарлигидаги Аккад империяси остида бирлашишига олиб келган. Сиёсий парчаланишга қарамай, Илк династия шаҳар-давлатлари нисбатан ягона моддий маданиятга эга бўлган. Қуйи Месопотамиядаги Урук, Ур, Лагаш, Умма ва Ниппур каби Шумер шаҳарлари жуда қудратли ва таъсирли бўлган. Шимол ва ғарбда эса Киш, Мари, Нагар ва Эбла каби марказлар мавжуд бўлган.
Лагашдан бўлган Эаннатум қисқа вақт ичида Шумернинг катта қисмини қамраб олган ва унинг таъсирини унинг чегараларидан ташқарига ҳам тарқатган илк империялардан бирини таъсис этган. Илк династия даврида Урук ва Ур каби шаҳар-давлатлар пайдо бўлиб, Саргон раҳбарлигидаги Аккад империясига бирлашувга олиб келган. Сиёсий парчаланишга қарамай, бу шаҳар-давлатларда умумий моддий маданият мавжуд эди.
Абу Муслим
|
