Бобил (логографика: KÁ.DINGIR.RAKI, аккадча Bābili или Babilim "худо дарвозаси"; қадимги юнонча Βαβυλών) — Жанубий Месопотамиядаги қадимий шаҳар, Бобил подшолигининг пойтахти. Қадимги дунёнинг муҳим сиёсий, иқтисодий ва маданий маркази, инсоният тарихидаги энг йирик шаҳарлардан бири ва "биринчи мегаполис"; насроний эсхатологияси ва замонавий маданиятнинг машҳур рамзи. Бобил харобалари - Бағдоддан 90 км жанубда жойлашган Ал-Ҳилла (Ироқ) шаҳри яқинидаги тепаликлар гуруҳи; Юнесконинг Жаҳон мероси объекти.

Бобил (логографика: KÁ.DINGIR.RAKI, аккадча Bābili или Babilim "худо дарвозаси"; қадимги юнонча Βαβυλών) — Жанубий Месопотамиядаги қадимий шаҳар, Бобил подшолигининг пойтахти. Қадимги дунёнинг муҳим сиёсий, иқтисодий ва маданий маркази, инсоният тарихидаги энг йирик шаҳарлардан бири ва "биринчи мегаполис"; насроний эсхатологияси ва замонавий маданиятнинг машҳур рамзи. Бобил харобалари - Бағдоддан 90 км жанубда жойлашган Ал-Ҳилла (Ироқ) шаҳри яқинидаги тепаликлар гуруҳи; Юнесконинг Жаҳон мероси объекти.
Ташкил етилган вақт номаълум; энг қадимги топилмалар илк сулола даврига оид; биринчи ишончли эслатма Аккад даврига тегишли. Жамоа худоси - Мардук (Амаруту). Қадимги Бобил — Аккадлар ҳудудидаги муҳим бўлмаган кичик шаҳар-давлат; милоддан аввалги XXIV—XXI асрларда - Аккад қироллиги таркибидаги вилоят маркази ва Ур III сулоласининг маркази. Милоддан аввалги 2-1 минг йилликларда - Бобил қироллигининг пойтахти, антик даврнинг буюк кучларидан бири. Хаммурапи ҳукмронлиги даврида (милоддан аввалги XVIII аср) ўзининг энг юқори чўққисига чиқди; адабий анъанада иқтисодий ва маданий ҳаётнинг энг юқори кўтарилиши Навуходоносор II (милоддан аввалги VI аср) ҳукмронлиги билан боғлиқ.
Милоддан аввалги 539 йилда Кир II қўшинлари томонидан босиб олинган ва Аҳамонийлар давлатининг пойтахтларидан бирига айланган; милоддан аввалги IV асрнинг иккинчи ярмида - Искандар Зулқарнайн давлатининг пойтахти, кейинчалик - Салавкийлар давлати Парфия, Рим таркибида; милоддан аввалги III асрдан бошлаб аста-секин таназзулга юз тутди, бу асосан Ктесифон каби ёш полисларга яқинлиги туфайли.
Библияда (Тавротда) муҳим ўрин эгаллайди, у ерда Бобил минораси, яҳудийларнинг Бобил асирлиги, лой оёқли Колосс ва бошқалар ҳақидаги ҳикоялар билан боғлиқ. Инжилда - Апокалипсис китобининг тасвири (Илоҳиётшунос Юҳаннонинг ваҳийси), бу ерда у дунёнинг охири арафасида дунёдаги энг катта шаҳар, Дажжолнинг пойтахти ва ёмонликлар маскани (Буюк Бобил) сифатида намоён бўлади.
Замонавий маданиятда Бобил глобализм, мультикультурализм ва секуляризм билан боғлиқ тасаввур қилинади.

Шаҳар номи
Қадимги юнонча Βαβυλών номи, худди қадимги яҳудийча בָּבֶל (Babel) ва арабча بابل (Bābil) каби — шаҳарнинг оригинал аккадча номига бориб тақалади: Ба́били(м) (аккад. bāb-ili(m) «худо дарвозаси»); шунингдек, аккадча bāb-ilāni «худолар дарвозаси» шакли ҳам учраган.
Юнонлар Бобил ҳақида Шарқий Ўрта ер денгизи аҳолисидан (масалан, Финикияликлардан) билиб олган бўлишлари мумкин эди: Ғарбий семит тилларида а > о ўтиш, аккадча bāb-ilāni номини bāb-ilōni шаклига айлантириши мумкин эди; айнан шу вариант охирги унлини йўқ қилган бўлиб, юнонча бўлиниши учун асос бўлиб хизмат қилиши мумкин.
Энг қадимги ёзма манбаларда Бобил шумер номи билан Кадингир (ра) (Ká-diĝir-raki - "худо дарвозаси") сифатида учрайди; аккад матнларида шаҳар номини билдириш учун кейинчалик худди шу логограмма (шумерограмма) сақланиб қолган (KÁ.DIĜIR.RAKI); бундан ташқари, аралаш ёзув (аккад. Ba-ab-DINGIRKI) мавжуд эди.
Тавротда "Бобил" номининг этимологияси кўрсатилган - Бобил минораси қурилиши пайтида тилларнинг аралашиши ҳақидаги ривоят билан боғлиқ ҳолда "аралаштириш" (яқин товушли ибронийча בלבל bilbél "аралаштириш" феълидан).

Географик жойлашуви
Бобил жанубий Месопотамияда, Арахту (аккад. Araḫtu) каналида - Фуротнинг бир тармоғи бўлган тарихий Аккад ҳудудида жойлашган эди. Милоддан аввалги биринчи минг йилликда Фуротнинг (аккад. Purattu) асосий оқими Арахтуга кўчди; Бобил турган дарёнинг иккала номи - Фурот ва Арахту - синонимга айланди. Дарё Бобилни икки қисмга - Ғарбий шаҳар ва Шарқий шаҳарга ажратди.
Жанубий Месопотамия иссиқ қурғоқчил иқлими бўлган текис чўл текислигидир. Бироқ, суғориш орқали ўстирилган унумдор аллювиал тупроқларга эга; боғдорчиликда хурмо муҳим ўрин тутади. Табиий ўсимликлар ҳар хил турдаги тамариск ва шўр ўтлар билан ифодаланади; Сув омборлари бўйида тол ва айниқса, қамиш ўсади. Табиий фаунаси майда кемирувчилар, калтакесаклар, жайронлар, онагерлар, шерлардан иборат. Сувли ерларда ёввойи чўчқалар, хусусан, турли хил сув қушлари яшайди. Фурот дарёси анъанавий равишда овланадиган балиқлари турларига бой бўлган: сазан, лаққа ва бошқалар. Инсон фаолияти атроф-муҳитда сезиларли ўзгаришларга олиб келди, аммо одамлар учун ҳали ҳам кўп хавф мавжуд эди: кўплаб зарарли ҳашаротлар, айниқса, безгакни ташувчи чивинлар, шунингдек бошқа хавфли ҳайвонлар - илонлар, чаёнлар.

Харобалар тавсифи
Бобил харобалари орасида энг кўзга кўринган ҳудудлар ўз номларига эга; уларнинг барчаси Фурот дарёсининг шарқий соҳилида жойлашган. Анъанавий тарзда қуйидаги қисмлар ажратиб кўрсатилади:
телль Бабиль (араб. بابل Бобил «Вавилон») — шаҳар четидаги ёдгорликнинг шимолий чеккасидаги тепалик. Навуходоносор II нинг ёзги (Шимолий) сарой-қалъаси қолдиқлари яширинган.
телль Каср (араб. قصر Қаср «сарой») — Шарқий шаҳарнинг шимоли-ғарбидаги тепалик. Бобилнинг асосий қалъаси иншоотлари, жанубий ва марказий саройлар харобалари, эҳтимол осма боғлар қолдиқлари яширинган.
телль Меркес (араб. مركز Mарказ «марказ») — Шарқий шаҳар марказидаги тепалик, Телл Қасрнинг жануби-шарқида. Асосан турар-жойлар жойлашган.
Сахн (араб. صحن Sahn «Лаган», плато кўзда тутилади) — Шарқий шаҳарнинг марказий қисмида Этеменанка ("Бобил минораси") улкан зиггуратининг периболини яширган текис майдон.
телль Амран-ибн-Али (Amran ibn Ali) — Шарқий шаҳарнинг марказий қисмида, Саҳн вилоятига туташ тепалик. Эсагила марказий зиёратгоҳи қолдиқларини яширади.
Ишин-Асвад (Ishin Aswad, шунингдек Ишан-ал-Асвад) — шарқий шаҳарнинг жанубий қисмидаги кул тепалиги (ишан). Ишҳара, Нинурта ибодатхоналари ва хусусий биноларнинг қолдиқларини яширади.
телль Хомера (Homera) — Шарқий шаҳарнинг шимоли-шарқий қисмидаги тепалик. Янги шаҳар кварталининг қисмларини яширади: эллинистик бинолар, юнон театри ва бошқалар.
Ҳозирда олиб борилган қазишмалар ва қурилиш ишлари ёдгорлик қиёфасини тубдан ўзгартирди. Археологлар устки қатламнинг кўплаб бинолари қолдиқларини топдилар - уйлар ва ибодатхоналар, мудофаа иншоотлари ва бошқалар. Саддам Ҳусайн даврида Бобил биноларининг бир қисми реконструксия қилинган, вайроналар ёнида Ироқ ҳукмдорининг саройи қурилган.

Илк тарихи
Бобил ҳақидаги энг қадимги маълумотлар Илк сулола даврининг 3-босқичига тўғри келади, бу эса олий худо Амаруту (=Мардук) маълум бир мустақил шаҳар жамоаси BA7.BA7 или BAR.KI.BAR. шунингдек, археологик топилмалар билан боғлиқ. Шаҳар ташкил этилганининг аниқ вақти номаълум: пастки қатламларни қазиш ишларига ер ости сувлари сатҳининг юқорилиги тўсқинлик қилмоқда. Илк сулола даврида Бобил Аккадлар ҳудудида, Арахту канали бўйида, Фурот дарёсининг бир тармоғи бўлган кичик шаҳар-давлат эди.
Шаҳар ҳақида биринчи ишончли эслатма (шумерча Кадингирра номи остида) Аккад даврига тўғри келади; у қирол Шаркалишарри (милоддан аввалги ХХИ аср) ёзувида жойлашган. Ўша пайтда Бобил Аккад давлатига бўйсунувчи шаҳарлардан бири бўлиб, подшоҳ у ерда диний қурилиш ишларини олиб борган. Учинчи Ур сулоласи даврида (милоддан аввалги XXII—XXI асрлар) Кадингирра губернатор-енси томонидан бошқариладиган ва йиллик солиқ – "бала" тўловчи вилоятлардан бири бўлган. Милоддан аввалги XXI аср охирида учинчи Ур сулоласи подшолиги эламийлар ва аморийлар зарбалари остида қулади ва унинг қисмлари мустақил давлатларга айланди.

Аморийлар подшолиги. Қадимги Бобил даври (милоддан аввалги XIX—XVI асрлар)

Милоддан аввалги 19-аср бошларида Бобилни аморийлар қабиласи Яҳрурум егаллаб, уни пойтахтга айлантирган; Аморийлар (Бобил I) сулоласи бошчилигидаги Бобил подшолиги шундай вужудга келди. Шаҳар қулай стратегик мавқега эга эди: ундан нисбатан кичик ҳарбий кучлар билан бутун Қуйи Месопотамияни озиқлантирадиган энг муҳим каналларнинг юқори оқимини назорат қилиш мумкин эди. Бундан фойдаланиб, биринчи ҳукмдор Сумуабум фаол ташқи сиёсат олиб борди ва шу билан бирга ўз пойтахтини мустаҳкамлади; Нинишина, Нанна ва Адад шарафига шаҳар девори ва ибодатхоналар қурилган. Аморий подшоликлари ўртасидаги бир қатор урушлардан сўнг, Бобил Аккад минтақасида етакчи ўринни эгаллади.
Сумуабумнинг ворислари унинг сиёсатини давом эттирдилар: улар истеҳкомлар қурдилар, янги ибодатхоналар қурдилар ва қўшни шаҳарларни ўзига бўйсундирдилар. Бобилнинг асосий зиёратгоҳи бўлган Мардук ибодатхонаси бўлган Эсагила қайта қурилиб, безатилган. Суму-ла-эл ҳукмронлиги даврида Бобилнинг Аккад ҳудудидаги асосий душманлари - Киш ва Казаллу мағлубиятга учради; Сабиум ҳукмронлиги остида қироллик Аккаднинг асосий қисмини эгаллаган.
Қирол Ҳаммурапи даврида (милоддан аввалги 1793-1750) Бобил подшолиги Шумер минтақаси ва Шимолий Месопотамия шаҳарларини ўзига бўйсундириб, Яқин Шарқнинг янги давлатига айланди. Шу вақтдан бошлаб Жанубий Месопотамия аҳолиси, шумерлар ва аккадлар авлодлари бобилликлар, тегишли ҳудуд эса Бобилия деб атала бошланди. Охир-оқибат аморийлар бобилликлар орасида тарқалиб кетишди ва аккад тили охир-оқибат Месопотамияда асосий оғзаки тилга айланди.
Хаммурапи ҳукмронлиги - Бобилнинг биринчи гуллаган даври. Ибодатхона ва саройлар фаол қурилган; шаҳар тез ўсишни бошдан кечирди, унинг ҳажми охир-оқибат олдинги Месопотамия давлатининг пойтахти Урдан ошиб кетди. Кўп сонли зиёратгоҳлар Бобилни Қадимги Месопотамиянинг энг муҳим диний марказига айлантирди. Шаҳарнинг стратегик жойлашуви ва пойтахт мақоми уни минтақанинг иқтисодий, сиёсий ва маданий ҳаётининг марказига айлантирди. Аморийлар сулоласи ҳукмронлиги давридаги Бобилнинг контурлари (қадимги Бобил даври, милоддан аввалги 1894-1595 йиллар) ноаниқ; аммо, маълумки, ўша пайтда ҳам Бобил Арахту дарёсининг иккала қирғоғида жойлашган бўлиб, уни Ғарбий ва Шарқий шаҳарларга ажратган. Бобилнинг ривожланиши асосан ўз-ўзидан бўлиши мумкин эди ва бош режа биринчи Месопотамия шаҳарларининг овал шаклига яқинроқ эди.
16-аср бошларида заифлашган Бобил подшолиги милоддан аввалги 1595-йилларда хеттлар томонидан мағлубиятга учради, улар Бобилни эгаллаб, талон-тарож қилди.
Касситлар остидаги Бобил. Ўрта Бобил даври (милоддан аввалги XVI—XI асрлар)

III (Касситлар) сулоласининг ҳукмронлиги
Хетлар вайрон қилгандан сўнг, Бобил шоҳ Гулкишар томонидан қўлга киритилди, лекин тез орада касситлар раҳбари Агум II томонидан у ердан қувиб чиқарилди. Кассит тоғ қабилалари Бобилда мустаҳкамланиб, уни ўз пойтахтига айлантирди ва маҳаллий III (касситлар) сулоласига асос солди; вақт ўтиши билан улар бобилликлар орасида ғойиб бўлди. Дастлаб, Агум II даврида Кардуниашнинг янги Бобил шоҳлиги Аккад вилояти ва унинг атрофидаги ҳудудларни қамраб олди; Каштилиаш III даврида Денгиз юрти вайрон бўлиб, Шумер ерлари қўшиб олинди. Бобилнинг шимолга кенгайиши Митанни ва Оссурия кучлари томонидан тўсқинлик қилди.
Агум II хеттлар томонидан босиб олинган бош худо Мардук ҳайкалини Бобилга қайтарди ва жанубий Месопотамия шаҳарларини тиклади. Бироқ Бобилда касситлар сулолалари ҳукмронлиги (Ўрта Бобил даври, милоддан аввалги 1595-1004 йиллар) маданий таназзул даври бўлган: ўша даврнинг ёзма манбалари кам, кўп воқеалар ривожи ноаниқ. Қирол Куригалзу I пойтахтни ўзи қурган янги шаҳар Дур-Куригалзуга (аккадча Dūr-Kurigalzu "Куригалзу қалъаси") кўчирди. Шунга қарамай, Бобилнинг ўсиши давом этди: унинг ҳажми аввалги шаҳар майдонидан сезиларли даражада ошди.
Касситлар даврида Месопотамия шаҳарлари биринчи марта мунтазам режа ва тўртбурчак контурларга эга бўлдилар (Дур-Куригалзуга қаранг). Қайта қуриш Бобилга ҳам таъсир қилди, у ўша пайтдан бошлаб ўзининг "классик" кўринишини олди. Шаҳар Имгур-Энлилнинг тўртбурчак девори (ва, эҳтимол, Немет-Энлилнинг "девори") билан ўралган эди; унинг кўчалари ҳам тўғри бурчак остида кесиша бошлади. Бобил ҳудуди ўнта округ ёки кварталга бўлиниб, Қадимги Месопотамия шаҳарлари (Эреду, Куллаб ва бошқалар) номи билан аталган; аммо, эҳтимол, ўша пайтда деворлар ичидаги бўш жой ҳали ўзлаштирилмаганди.
Касситлар Бобилда қандайдир ибодатхоналар қурилишини ҳам амалга оширган. Шаҳарнинг диний аҳамияти ортди: касситлар даврида Бобил руҳонийлари Шумер-Аккад мифологиясининг муҳим қисмини қайта ишладилар ва уни Мардук образи атрофида қурдилар. У бутун Жанубий Месопотамиянинг олий худосига айланди ва бу ролда Энлилни алмаштирди ва ундан "Худо"  эпитетини олди. Бобил ҳам аста-секин мамлакатнинг асосий муқаддас шаҳри ролини ўз зиммасига олди, илгари бу Энлилнинг диний маркази бўлган Ниппур эди.
Кассит Бобилия марказий ҳокимиятнинг тобора заифлашиши билан ажралиб турарди, бу энг муҳим кассит уруғларига иммунитет хатларини (кудурру) тарқатиш орқали ёрдам берди. Милоддан аввалги 13-аср охирига келиб Кардуниаш шоҳлиги чуқур инқироз даврига кирди, қўшнилари эса бундан фойдаланган. Милоддан аввалги 1223 йил атрофида Бобил оссурияликлар томонидан босиб олинди, улар мамлакатни вақтинча эгаллаб олдилар; шаҳар талон-тарож қилинди, деворлари вайрон қилинди, аҳолининг бир қисми асирга олинди. Милоддан аввалги 12-аср ўрталарида Бобил эламликлар томонидан босиб олиниб, вақтинча бўйсундирилди, улар уни мисли кўрилмаган вайронагарчиликларга дучор қилдилар; қўзғолонга уриниш Элам томонидан Кардуниаш шоҳлигининг янада вайрон бўлишига ва якуний йўқ қилинишига олиб келди.

II Исин сулоласи
Милоддан аввалги 12-аср ўрталарида Бобилни эламийлардан озод қилиш учун курашга Исин (II сулола) ҳукмдорлари бошчилик қилганлар. Мамлакат мустақиллигига эришиб, охир-оқибат пойтахтни Исиндан Бобилга кўчирдилар. Исин II сулоласи (IV Бобил) ҳукмронлиги маҳаллий давлатчиликнинг қисқа муддатли юксалиши даври эди. Бобил қўшинлари Оссуриянинг юрагига етиб боришди, у ердан Нинурта-надин-шуми илгари қўлга олинган Мардук ҳайкалини қайтариб берди.
Навуходоносор I Эламни мағлуб этди ва шафқацизларча вайрон қилди, у ердан олий худонинг бошқа ҳайкалини қайтарди; В. фон Зоден пойтахтда зиггурат Этеменанки (Бобил минораси) қурилишини шу подшоҳ ҳукмронлиги билан боғлаган. Кейинги қироллар даврида марказий ҳокимият заифлашда давом этди ва етакчи сиёсий роль олигархияга ўтди. Бронза даврининг яқинлашиб келаётган қулаши вазиятни янада оғирлаштирди, унинг бошланиши арамей қабилаларининг ва уларнинг махсус тармоғи - халдейларнинг кенг кўламли кўчирилиши билан бирга келди. Милоддан аввалги 11-аср бошларида Бобилни Оссурия шоҳи Тиглат-Пилесер I вақтинча эгаллаб олди, у қирол саройини ёқиб юборди. Бронза даври фалокатининг бошланиши Исин II сулоласининг қулашига ва мамлакатнинг тартибсизлик ҳолатига тушишига олиб келди.
Халдей Бобили. Янги Бобил даври (милоддан аввалги XI—IV асрлар)

"Қоронғу асрлар". Оссурия ҳукмронлиги ва Санхериб томонидан вайрон қилиниши

Бронза даврининг емирилиши даврида Бобил давлат тузумининг таназзулга учраши авжига чиқди. Бир қанча сулолалар ўзгарди, қироллар мамлакат устидан амалда ҳеч қандай назоратга эга эмасди ва ҳар Янги йилда уларни қайта сайлаган олигархияга (руҳонийликка) бўйсунишди. Мамлакатни қуйи табақаларнинг бир қисми қўллаб-қувватлаган халдейлар эгаллади; Бобил зодагонлари Оссурияга эътибор қаратдилар, бу мамлакат охир-оқибат унинг ҳукмронлиги остида эди. Бўйсуниш шахсий уния кўринишини олди: Оссурия шоҳлари алоҳида ном билан Бобилда алоҳида тож кийган. Мамлакатдаги Оссурия ҳокимияти учун асосий хавф халдейлар эди, уларнинг раҳбарлари вақти-вақти билан Бобилни қўлга киритдилар.
Мардук-апла-иддин II га қарши кураш айниқса қаттиқ бўлиб, у муқаддас шаҳарни бир неча марта босиб олган, у ерда олигархияга қарши муваффақиятсиз курашган. Оссурия шоҳи Санхериб ҳукмронлиги даврида Бобил доимий исён ва қўзғолонларнинг марказига айланди. Подшоҳнинг қайта-қайта қасос олиш юришлари вақтинчалик самара берди. Милоддан аввалги 689 йилда яна бир қўзғолонни бостиргандан сўнг, Санхериб яна Бобилни эгаллаб олди ва у ерда бутунлай қирғин ва вайронагарчиликни амалга оширди; омон қолган аҳоли қулликка сотилган ёки Оссуриянинг бошқа қисмларига кўчирилган. Санхариб Бобилни бутунлай йўқ қилишни буюрди; Оссурия аскарлари ибодатхоналар, саройлар ва бошқа биноларни вайрон қилган, кейин эса шаҳарга ўт қўйган. Фурот дарёси сувлари Бобил кўчаларига бурилди ва у турган жой 70 йилга лаънатланган.

Янги Бобил. Иккинчи шоҳликка асос солиниши
Бобилнинг йўқ қилиниши жанубий Месопотамиядаги Оссурия ҳокимияти учун салбий оқибатларга олиб келди. Кўп сонли маҳаллий аристократия ва руҳонийлар орасидан ёрдам топиш учун янги Оссурия шоҳи Асархаддон мисли кўрилмаган қадам ташлади – ҳалок бўлган шаҳарни тиклашга киришди; бунда 70 рақамининг контурини "10" деб талқин қилиш орқали 70 йиллик лаънат четлаб ўтилди. Ишлар тахминан 20 йил давом этди; уларни амалга ошириш учун катта миқдордаги ресурслар ва Оссурия давлатининг энг яхши меъморлари жалб қилинган. Кўпгина бинолар вайрон бўлишдан олдинги кўринишга қараганда кўпроқ дабдаба билан қайта қурилган; Эсагил бош ибодатхонаси ва Этеменанки зиггуратига алоҳида эътибор берилди.
Омон қолган аҳоли аста-секин Янги Бобилга қайтиб келди, зодагонлар ўз имтиёзларини тиклаб олди ва давлат муассасалари қайта тикланди. Бобилнинг шаҳар жамоаси (алум) қайта тикланди; милоддан аввалги 678 йилда машҳур йиғилишда унинг фуқаролари қаторига кўплаб йирик халдей ер эгалари киритилган. Кўп асрлик қўзғолонлар давомида жанубий Месопотамиядаги этник бобилликлар сони камайди, у ердаги аҳолининг кўпчилиги халдейлар эди. Иккала аҳоли гуруҳлари аралашди, аккад тилига оромий тили кучли таъсир кўрсатди ва қўшни мамлакатларда Бобил аҳолиси тобора кўпроқ халдейлар деб номлана бошлади. Оссурия-Бобил иттифоқи тикланди; Асархаддон бобиллик аёлнинг ўғли Шамаш-шум-укинни муқаддас шаҳарга меросхўр қилиб тайинлади. У милоддан аввалги 668 йилда Бобилда қайта тикланган Иккинчи Бобил ёки Янги Бобил шоҳлигининг шоҳи сифатида тож кийган.
Милоддан аввалги 652 йилда Шамшшумукин Оссурияга қарши исён кўтарди, унинг шоҳи ўша пайтда унинг укаси Ашурбанипал эди. Қўшни мамлакатлар ва қабилаларнинг кенг кўламли қўллаб-қувватлашига ва оғир жангларга қарамай, оссурияликлар ўз душманларини мағлуб этишди ва милоддан аввалги 650 йил баҳорида. Бобилни қамалга олди. Шаҳар жуда яхши ҳимояланган, қамал 2,5 йил давом этган ва очлик, эпидемиялар ва каннибализм ҳолатлари билан бирга кузатилган. Милоддан аввалги 648 йилда Шамашшумукиннинг аҳволи умидсиз бўлиб қолди, у оиласи ва сарой аъзоларининг бир қисми билан ўз жонига қасд қилди. Оссурияликлар ҳужумга ўтиб, шаҳарни эгаллашди, у ерда қонли қирғин қилишди. Ашурбанипал қўзғолончиларни қатл қилди, шаҳарни тартибга келтирди ва милоддан аввалги 647 йилда Бобилда тож кийган (эҳтимол, Кандалану номи билан). Қатағонлар биринчи навбатда зодагонларга дахл қилди, Бобил фуқаролиги ҳуқуқлари Сиппар ва Кута аҳолисига ҳам тааллуқли эди; натижада олигархиянинг таъсири пасайиб, Бобил иқтисодиёти ва сиёсий ташкилотининг яхшиланишига ёрдам берди.
Бу орада Оссуриянинг ўзида фуқаролар уруши бошланди; унда Бобил маҳаллий тахтни сақлаб қолган Кандалан томонини олди. Кекса подшоҳнинг ўлимидан фойдаланиб, милоддан аввалги 627 йилда бир кечада Оссурияликлар Бобилни эгаллаб олишди, аммо исёнчилар уларни шаҳардан қувиб чиқаришди. Милоддан аввалги 626 йилда бобилликлар Жанубий Меспотамиянинг бир қисмини эгаллаб олган нуфузли халдей раҳбари Набополассарга тахтни эгаллаш илтимоси билан мурожаат қилишди; 26-арахсамда (милоддан аввалги 626 йил 23 ноябрь) у тантанали равишда Бобилга кириб, Х Бобил (Халдей) сулоласининг асосчиси ва Янги Бобил подшолигининг биринчи мустақил шоҳи бўлди.

Янги Бобил давлати

Собиқ халдейлар қироли Набополассар даврида Бобил Оссурия истилосидан қутулиб қолди ва унинг куёви Мидия шоҳи Киаксар билан иттифоқ қилиб, киммерийлар билан биргаликда милоддан аввалги 612-605 йилларда Оссурияни ниҳоят вайрон қилди. Шундай қилиб, Бобил Янги Бобил шоҳлиги (баъзан халдейлар шоҳлиги деб ҳам аталади) қироллигининг пойтахтига айланди.
Бобилнинг мустақиллигини тиклаш билан, айниқса Навуходоносор II даврида (милоддан аввалги 604-561 йиллар) қурилиш ишлари авжига чиқди. Навуходоносор давлатдаги барча биноларни, жумладан Этеменанки зиггурати ва Иштар дарвозасини (Бобил атрофидаги саккизта дарвозадан энг машҳури) тўлиқ реконструкция қилишни буюрди.
Навуходоносор, шунингдек, дунёнинг етти мўжизасидан бири бўлган Бобилнинг осма боғларини ҳам қурган, бу уйини соғинган рафиқаси Амитис учун қурилгани айтилади. Боғлар ҳақиқатан ҳам мавжуд бўлганми ёки йўқми - бу мунозарали масала. Немис археологи Роберт Колдевей уларнинг қолдиқларини топдим, деб тахмин қилган, аммо кўплаб тарихчилар уларнинг жойлашиши борасида шубҳа қилишади. Стефани Даллининг таъкидлашича, осма боғлар аслида Оссурия пойтахти Ниневияда жойлашган.
Навуходоносор, шунингдек, яҳудийларнинг Бобил асирлиги билан боғлиқлиги ҳам маълум, бу оссурияликлар томонидан босиб олинган ҳудудлардаги этник гуруҳлар оммавий равишда пойтахтга сургун қилинган тинчлантириш усулининг натижасидир. Библияга кўра, у Сулаймоннинг биринчи ибодатхонасини вайрон қилган ва яҳудийларни Бобилга сургун қилган. Бу мағлубият Бобил йилномаларида ҳам қайд этилган.

Форс истилоси
Милоддан аввалги 539 йилда Янги Бобил шоҳлиги Опис жанги деб номланувчи жангда Форс шоҳи Буюк Кирнинг қўшинига мағлуб бўлди. Бобил деворлари олиб бўлмас деб ҳисобланган. Шаҳарга ягона йўл унинг кўп дарвозаларидан бири ёки Фурот дарёси орқали ўтиш эди. Сув остига металл панжаралар ўрнатилиб, дарёнинг шаҳар деворлари орқали оқиб ўтишига имкон бериб, босқиннинг олдини олди. Форслар шаҳарга дарё бўйлаб кириб бориш режасини ишлаб чиқдилар.
Бобилликларнинг диний байрами пайтида Кир қўшинлари Фурот дарёсини юқорига буриб, Кир аскарларига дарёнинг қуриб қолган туби бўйлаб шаҳарга киришга имкон беришди. Форс қўшини шаҳарнинг чекка ҳудудларини қўлга киритди, марказдаги бобилликларнинг кўпчилиги эса бу муваффақиятдан бехабар эди. Бу ҳикоя Геродот томонидан батафсил тасвирланган ва Библиянинг айрим қисмларида ҳам тилга олинган. Геродот, шунингдек, хандақни, битум билан цементланган ниҳоятда баланд ва кенг деворни, тепасида биноларни ва шаҳарга юзта дарвозани тасвирлаб берган. Шунингдек, у бобилликлар салла кийиб, тутатқи тутатқизиши, ўликларини асалга кўмганликлари, улар фоҳишалик билан шуғулланганликлари, уларнинг орасидаги учта қабила балиқдан бошқа ҳеч нарса емаганликларини ёзади. "Юз дарвоза"ни Гомерга ишора деб ҳисоблаш мумкин. Кўпгина олимлар замонавий тадқиқотларга асосланиб, Геродот ҳикоясига жиддий ёндашиш кераклигини таъкидлайдилар.
Паралипоменонга кўра, Кир кейинчалик асирга олинган халқлар, жумладан, яҳудийларнинг ўз юртларига қайтишига рухсат берувчи фармон чиқарган. Кир цилиндрида топилган матн анъанавий равишда олимлар томонидан ушбу сиёсатни тасдиқловчи далил сифатида кўрилган.
Кир ва ундан кейинги Форс шоҳи Доро I даврида Бобил 9-сатрапиянинг пойтахти (жанубда Бобил ва шимолда Атура), шунингдек, илм ва илм марказига айланди. Аҳамонийлар Форсда қадимги Бобил санъати, астрономия ва математика қайта тикланди, Бобил олимлари юлдуз туркумлари хариталарини туздилар. Шаҳар Форс империясининг маъмурий пойтахтига айланди ва икки асрдан кўпроқ вақт давомида машҳур бўлиб қолди. Бу даврни яхшироқ тушунишга ёрдам берадиган кўплаб муҳим археологик кашфиётлар қилинган.
Илк форс подшоҳлари энг муҳим худо ҳисобланган Мардук шарафига диний маросимларни ўтказишга ҳаракат қилганлар, аммо Доро III даврида ҳаддан ташқари солиқ ва кўплаб урушлар Бобилнинг асосий зиёратгоҳлари ва каналларининг вайрон бўлишига, шунингдек, мамлакатдаги барқарорликнинг бузилишига олиб келди. Кўплаб қўзғолонга уринишлар бўлган, милоддан аввалги 522 йилда (Навуходоносор III), милоддан аввалги 521 йил (Навуходоносор IV) ва милоддан аввалги 482 йил (Бел-шимани ва Шамаш-ериба) маҳаллий Бобил подшоҳлари қисқа муддатда мустақилликни тикладилар. Бироқ бу қўзғолонлар тезда бостирилди ва Бобил икки аср давомида, яъни милоддан аввалги 331-йилда Македониялик Искандар келгунига қадар форслар ҳукмронлиги остида қолди.

Эллинизм даври
Милоддан аввалги 331 йил октябрда Аҳамонийлар Форс империясининг сўнгги ҳукмдори Доро III Гавгамел жангида Македониянинг энг буюк шоҳи ва саркардаси Александр қўшинлари томонидан мағлубиятга учради.
Искандар даврида Бобил яна таълим ва савдо маркази сифатида гуллаб-яшнади. Бироқ, милоддан аввалги 323 йилда Искандар вафотидан кейин Навуходоносор саройида унинг империяси унинг саркардалари, диадохлар ўртасида бўлинди ва тез орада диадохлар урушлари бошланди. Доимий урушлар Бобилни деярли хонавайрон қилди. Милоддан аввалги 275 йилга оид лавҳа Бобил аҳолисининг бир қисми Эсагила саройи ва ибодатхонаси қурилган Селевкияга кўчирилганлигини айтади.
Янги пойтахтга яқин жойлашганлиги сабабли Бобил эллинищм даврида аста-секин таназзулга юз тута бошлади, аммо шоҳлар ҳали ҳам унинг саройларида дам олишди, ибодатхоналарда ажойиб маросимлар ўтказилди ва шаҳарнинг ўзи маҳаллий сатрапнинг қароргоҳи бўлиб қолди. Хусусан, акад тилидаги кейинги ёзувлардан бири Антиох I нинг Эсагила ва Эзида култ қурилиши билан боғлиқ маросимларда иштирок этиши ҳақида гапиради; Селевк III (милоддан аввалги 225-223) даврига оид лавҳа Бобил зиёратгоҳларида ҳали ҳам кўп худоларга мунтазам қурбонликлар келтирилишини кўрсатади. Бобил Александр Македонский ва Салавкийлар давлати ҳокимияти таркибида бўлган даврда шаҳар юнон ва Шарқ маданиятларининг синкретизми билан ажралиб турадиган эллинистик цивилизация таъсири остида эди. Кўпгина Месопотамия худолари юнон худолари билан бирлаштирилган: Мардук - Зевс билан, Набу - Аполлон билан, Нанайя - Артемида билан, Шамаш - Гелиос билан, Нергал - Геркулес билан ва бошқалар. Бобилда юнон жамоаси бўлган; археологлар Бобил тепалигида ва Навуходоносор II саройи ҳудудида қадимий меъморчилик қолдиқларини топган.
Александр даврида бошланган Этеменанканинг таъмирланиши ҳали тугалланмаганди; зиггуратнинг юқори қисми қолдиқлари шаҳарнинг бошқа қисмига олиб кетилган, у ерда улардан юнон театри қурилиши бошланган. Худди шу сабабга кўра, кейинги саёҳатчилар ва тадқиқотчилар узоқ вақт давомида Бобил минораси харобаларини топа олмадилар. Антиох IV Эпифан даврида (милоддан аввалги 175-164) Селевкия аҳолисининг бир қисмини кўчириш ҳисобига шаҳарнинг юнон жамоаси кенгайди. Антиох IB эллин маданиятининг фаол ҳомийси бўлган; унинг ҳукмронлиги даврида Бобилда гимназия қурилган ва театр таъмирланган (ёки қурилган)
Сурия қироллиги ва Месопотамиядаги Парфия ўртасида қарама-қаршилик шаҳарларга катта зарар етказди. Айниқса, Фраат II ҳукмронлиги даврида кенг кўламли қатағонлар объектига айланган Бобил жуда азият чекди; бу воқеалар Ҳимер исмли шахс номи билан боғлиқ. Шарқий чегаралардаги муаммолар Фраат II ни Месопотамия ишларидан эътиборини чалғитишга мажбур қилди; шунинг учун у милоддан аввалги 129 йилда Химерни Бобилга ҳоким этиб тайинлади. Подшоҳ шарқда жанг қилаётганда, унинг ҳимоячиси сиёсий рақибларга қарши кураш олиб борди, унинг давомида шаҳарнинг бутун маҳаллалари вайрон қилинди. Бобил агораси ёқиб юборилган ва кўплаб ибодатхона бинолари вайрон қилинган. Воқеалар ривожи ноаниқ, чунки ўша давр манбалари ёмон сақланиб қолган материалларга - папирусга, пергаментга ёзилган. Химернинг зулми номаълум шароитларда тугади; милоддан аввалги 127 йил атрофида Қуйи Месопотамия Форс кўрфази қирғоғида жойлашган Харакен қироллигининг ҳукмдори Гиспаосин (Аспасин) томонидан босиб олинган; ўша йили бобилликлар янги босқинчини шоҳ деб тан олишди. Милоддан аввалги 124 йилда Ҳиспаосин вафотидан кейин Буюк Митридат II Месопотамияни босиб олди.

Форс ҳукмронлигининг қайта тикланиши
Парфия қироллари Бобилни қўллаб-қувватлашга ҳаракат қилдилар: юнон театри қайта қурилди, Навуходоносор II нинг ёзги саройи мустаҳкамланган мажмуага айлантирилди, қалъада янги маъмурий бинолар қад ростлади. Бироқ, Химернинг қатағонлари ва Ород II ва Митридат III ўртасидаги уруш Бобилга шундай зарба бердики, унинг оқибатлари ўз давридаги Ксеркс I ҳаракатларидан ҳам ҳалокатли бўлиб чиқди. Дажланинг чап қирғоғида тўғридан-тўғри Селевкия рўпарасида қурилган Парфиянинг янги пойтахти Ктесифонга яқин жойлашганлиги ҳам салбий таъсир кўрсатди. Натижада, шаҳар тезда вайронага айланди ва бўш қолди. Ҳатто сарой мажмуаси архитектураси қашшоқлик ва примитивизм билан ажралиб турарди.
Милоддан аввалги I аср охирига келиб Бобилнинг муҳим қисми ташлаб кетилган, бу Страбон томонидан тасдиқланади, лекин умуман олганда, шаҳарда ҳали ҳам ҳаёт гавжум эди, шаҳар Парфия вилоятининг маркази эди (Бобилнинг алоҳида вилояти, шунингдек, Оссуриянинг алоҳида вилояти) ва иккаласи ҳам бошқа шаҳарлар, масалан, Палмира билан ташқи савдо алоқалари бор эди. Милодий I асрда Эсагила марказий зиёратгоҳи ҳамон бу ерда фаолият юритган, аммо шаҳар ҳажми анча кичрайиб кетган. Гарчи у эрамизнинг 116-йилида қисқа вақт ичида Траян томонидан босиб олинган бўлса ҳам. Милоддан аввалги, янги босиб олинган Месопотамия вилоятининг бир қисми бўлиш учун унинг вориси Адриан Фурот дарёсининг шарқидаги барча истилолардан воз кечди ва у яна Рим империясининг шарқий чегарасига айланди.
Сосонийлар даврида Бобил маҳаллий маъмурий марказ бўлиб хизмат қилишда давом этди ва бу ролда Парфия подшолиги давридан то эрамизнинг 650 йилгача тўққиз аср давомида хизмат қилди ва ҳатто шаҳар деворларини сақлаб қолган. 2-асрда Бобилда юнон театри ўз фаолиятини давом эттирди (ўша даврдаги юнон ёзувида кўрсатилган). Бобил ўз маданиятини ва аҳолисини сақлаб қолди, улар ўз ватанларини Бобил деб аташда давом этдилар. Ўша пайтдаги қадимги Месопотамия маданиятининг анъаналари қайтариб бўлмайдиган даражада ўтмишга айланди: аккад тили, миххат ёзувлари, лой лавҳалар ва Бобил дини аста-секин йўқ бўлиб кетади, уларнинг ўрнини параллел равишда ва узил-кесил арамей тили, пергамент, папирус ва янги динлар - зардуштийлик, митраизм, шарқий христианлик, манихейлик, мандеизм эгаллайди. Христианлик Месопотамияга милодий 1-асрда кириб келган ва Бобил араб-ислом истилоси бунга якун ясагунга қадар Шарқ черкови католикосларининг қароргоҳига айланди. Бобилда қазиб олинган Парфия, Сосоний ва Араб даврларига оид тангалар бу ерда ҳаёт давом этганини кўрсатади.

Мусулмонлар забт этиши ва мавжудликнинг тугаши

7-аср ўрталарида Месопотамия кенгайиб бораётган Араб халифалигидан араблар томонидан босиб олиниб, сўнгра босиб олинган аҳолининг исломлашув даври бошланди. Бобил Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу бошчилигидаги қўшин томонидан фатҳ қилинади; ўша пайтда Бобил Форс пойтахти Ктесифонни қамраб олган мустаҳкам мустаҳкам қалъа шаҳри эди. 636 йил декабр ойининг ўрталарида араб қўшинлари шаҳарни қамал қила бошладилар, аммо бу вақтга келиб Қодисия жангидаги мағлубиятдан кейин форсларнинг деярли қўшинлари қолмади, шунинг учун гарнизон қўмондони ўз аскарларига Аҳвоз вилоятига чекинишни буюрди, шундан сўнг шаҳар аҳолиси жон ва мол-мулкни сақлаб қолиш шарти билан дарвозаларни очиб, таслим бўлган, бундан ташқари, шаҳар аҳолиси араб армияси билан фаол ҳамкорлик қила бошлаган ва уларга форс қўшинларининг ҳаракати ҳақида хабар берган.
Бобил Форс пойтахти Ктесифонга ҳужум қилиш учун араб армиясининг базаси бўлди; у ерда қўшинлар тўпланди, кейин эса империя пойтахтини эгаллаш учун юборилди. Халифаликка қўшилгандан сўнг, Бобил бир мунча вақт ўша номли Бобил вилоятининг маъмурий маркази бўлиб қолишда давом этди, то у кичик қишлоққа айланиб қолгунга қадар, бу ҳақида IX-X асрлардаги турли араб ўрта аср қўлёзмаларида қайд этилган, арамей тили ва Шарқий насронийлик охир-оқибатда четга сурилди. Ибн Ҳавкал (10-аср) ва араб олими ал-Қазвиний (13-аср) Бобилни кичик қишлоқ сифатида таърифлайдилар. Ал-Қазвиний байрам пайтида насронийлар ва яҳудийлар ташриф буюрган "Дониёр қамоқхонаси" деб номланган қудуқни тасвирлаб берди. Амрон ибн Али қабрини мусулмонлар зиёрат қилишарди.
Бобил ўрта аср араб қўлёзмаларида Бағдоддан Басрагача бўлган шаҳарлардаги бинолар учун ишлатилган ғиштлар манбаи сифатида тилга олинади. 10-асрда қадимий шаҳар харобалари ёнида, Фуротнинг шарқий қирғоғида Жомиайн шаҳри, 12-асрда унинг ёнида Ҳилла шаҳри пайдо бўлган; янги аҳоли пунктлари қурилиш учун Бобил харобаларидан қазиб олинган ғиштлардан фойдаланган. Аста-секин Ҳилла катта марказга айланди ва у ерга Бобил вилоятининг маркази кўчирилди.
Европалик саёҳатчилар кўп ҳолларда Бобилни топа олмаган ёки уни Фаллужа билан адаштирган. 12-аср саёҳатчиси Туделалик Вениамин Бобил ҳақида гапиради, аммо у ҳали ҳам у ерда бўлганми-йўқми, номаълум. Бошқалар еса Бағдодни Бобил ёки Янги Бобил деб аташган ва минтақада топилган турли иншоотларни Бобил минораси деб таърифлаган. Пьетро делла Валле 18-асрда Бобил қишлоғига ташриф буюрди ва битум билан бирга бириктирилган пишган ва қуритилган лой ғиштлардан қурилган турли хил биноларнинг кўплаб қолдиқларини қайд этди.

Архитектураси
Умумий маълумотлар
Кенг миқёсдаги археологик қазишмалар, кўплаб миххат ёзувлари ва бошқа ривоят манбаларининг таҳлили Бобилнинг гуллаб-яшнаган давридаги (милоддан аввалги VI—V асрлар) меъморий қиёфасининг яхлит тасвирини яратишга имкон берди. Аввалги даврлар камроқ ҳужжатлаштирилган, шунинг учун тахминлар ўша вақтлар учун маълум объектларнинг жойлашуви ҳақида кўпинча дастлабки характерга эга.
Кўринишидан, Бобил ўзининг классик, тўртбурчаклар тархини касситлар даврида қўлга киритган; Тахминан ўша вақтларда шаҳар ўнта округ/кварталга бўлинган. Бобил ўзининг гуллаб-яшнаши даврида периметри тахминан 8015 м бўлган деворларнинг учта ҳалқаси, сув билан тўлдирилган хандақ ва чекка қисмини қоплаган ташқи девор билан ўралган. Шаҳарнинг майдони тахминан 4 квадрат км бўлиб, ташқи девор билан қопланган "Буюк Бобил" ҳудудини ҳисобга олган ҳолда, у тахминан 10 квадрат км га етарди. Иштар дарвозаси томондан Бобилнинг асосий, шимолий кириш эшигини истеҳкомлар қоплаган; Бундан ташқари, чекка шимолида қалъа шаклида қурилган Навуходоносор II нинг ёзги саройи бўлган ва Фуротда махсус массив иншоот шаҳар деворларининг бурчагини оқим таъсиридан ҳимоя қилган.
Шаҳар ташқи дунё билан минтақадаги энг муҳим шаҳарларга йўл очилган 8 та дарвоза билан боғланган. Кўчалар тўғри бурчак остида кесишган, уларнинг баъзиларига четдан келтирилган материаллардан плиткалар ётқизилган. Бобилда ободонлаштирилган, тош ётқизилган қирғоқ бўйи кўчалари, шаҳар маҳаллаларини сув билан таъминлайдиган кўплаб каналлар, шаҳарнинг турли қисмларини боғлайдиган кўприклар, саройлар, кўплаб ибодатхоналар, шунингдек, улуғвор иншоотлар - Этеменанки зиггурати (Бобил минораси) ва дунёнинг иккинчи мўжизаси – осма боғлар бўлган. Кўплаб бинолар сирланган ғиштлар, барельефлар ва нақшлар билан безатилган келган; зиггуратнинг қаватлари турли рангларда бўялган. Милоддан аввалги 5-асрда у ерга ташриф буюрган Геродот Бобилни ўзи билган барча шаҳарлар ичида энг гўзали деб атаган.

Шаҳарнинг туманлари ва кварталлари
Бобилнинг асосий қисми Арахту (Фрот) дарёси орқали Ғарбий шаҳар ва Шарқий шаҳарга бўлинган (эскирган нашрларда - Янги шаҳар ва Ески шаҳар) ва атрофи қишлоқлар билан, шу жумладан Навуходоносор II нинг ташқи девори ичида ўралган эди. Тахминларга кўра, касситлар давридан бошлаб, шаҳарнинг асосий қисми ўнта туман ёки кварталга бўлинган (аккад. erșetu, баъзида — ālu). Кварталларнинг номлари кўпинча Бобилнинг ўзига хос дини номларига бориб тақалади.
Қуйидаги кварталлар мавжуд бўлган:
Эриду
Шуа́нна
Кадинги́рра
Янги шаҳар (аккад. ālu GIBILki, ālu eššuki)
Куллаб
Ку́мар
Ту́ба
Баб-Луга́льи́рра
Шаҳарнинг асосий қисмидан фарқли ўлароқ, Бобилнинг чеккалари кам ўрганилган. Бу ерда истеҳкомлар, ибодатхоналар, саройлар, бойларнинг виллалари, оддий уйлар, қишлоқ хўжалиги ерлари ва бошқалар бор эди. Навуходоносор II даврида Шарқий шаҳарнинг бир қисми ташқи девор билан ўралган эди; айни пайтда ўша ерда Ёзги ёки Шимолий сарой қурилган. Шаҳар чеккасидан машҳур юришлар кўчаси ўтган; шаҳарнинг худди шу қисмида Иштар дарвозаси орқали Бобилга асосий киришни қоплаган иккита улкан қалъа бор эди. Шаҳар чеккасининг турли қисмлари миххат ёзувларидан маълум. Улар орасида Лаббаната, шунингдек, Навуходоносорнинг ёзги саройи ҳудудидаги округ Бит-Шар-Бабили бор. Археологлар Бит-Акиту - Янги йил ибодатхонасини қазишди, у қалъалардан бирига яқин бўлмаган, юришлар кўчаси бўйлаб жойлашган.

Фортификация
Милоддан аввалги 2-минг йиллик бошларида Бобилнинг юксалиши бошқа шаҳар-давлатлар ва кўп сонли ярим кўчманчи қабилалар билан шиддатли кураш шароитида кечди. Шу сабабли, биринчи Бобил сулоласи подшоҳлари истеҳкомлар қуришга катта эътибор беришган. Ўзининг гуллаган даврида, Х сулоласи даврида Бобил қудратли, деярли қўлга олиб бўлмас қалъа эди; кейинги форслар даврида (милоддан аввалги V—IV асрлар) шаҳарни эгаллаш ё ҳарбий ҳийла йўли билан, ёки узоқ қамалдан сўнг, очлик, кўплаб қурбонлар билан амалга оширилган. Бобилнинг мудофаа иншоотлари - бу миноралар ва дарвозалар, алоҳида қалъалар, ҳандақлар бўлган. Асрлар давомида улар доимий равишда такомиллаштирилди - қайта қурилди, режаси ва ҳажми ўзгартирилди.

Илк истеҳкомлар дарвозалари
Ушбу тузилмалар фақат миххат манбаларидан маълум, археологлар ҳали уларнинг қолдиқларини топмаганлар. Имгур-Эллил деворининг пайдо бўлиши билан ушбу тузилмаларнинг долзарблиги йўқолганлиги сабабли; чунки эрта истеҳкомларнинг дарвозалари анча олдин ғойиб бўлиши мумкин эди. Бошқа томондан, ушбу тузилмаларнинг хотираси жуда узоқ вақт сақланиб қолган, чунки блоклар орасидаги чегара чизиқлари улар орқали ўтган, бу топографик матнларда акс этган. "Буюк" ва/ёки "Янги Бобил девори" ташқи дунё билан қуйидаги дарвозалар орқали алоқа қилган деб тахмин қилинади.

Дарвозалар номлари:
Буёк дарвоза (шум. KÁ.GAL.MAḪ, аккад. abulmāḫi)
Бозор дарвозаси (шум. KÁ.GAL.GANBA, аккад. abul maḫīri)
Акуц дарвозаси (аккад. abulli A-ku-si-tum).
Лугалирра дарвозаси

Шаҳарнинг асосий қисми дарвозалари
Шаҳарнинг асосий қисми деворлари бўйлаб саккизта дарвоза энг муҳим Месопотамия худоларининг номи билан номланган. Шарқий шаҳар порталлари археологик жиҳатдан ўрганилган; уларнинг жойлашуви аниқ белгиланган. Ғарбий шаҳар порталлари фақат миххат ёзувлари асосида аниқланган, уларнинг тахминий жойлашуви маълум. Топографик матнларда (Тинтир) шаҳарнинг асосий қисмининг дарвозалари қуйидаги тартибда қайд этилган:
Ураш дарвозаси (аккад. abul dUraš)
Забаба дарвозаси (аккад. abul dZa-ba-ba)
Мардук дарвозаси (аккад. abul dMarduk)
Иштар дарвозаси (аккад. abul dIštar)
Энлил дарвозаси (аккад. abul dEN.LÍL)
Шоҳ дарвозаси (аккад. abul šarri)
Адад дарвозаси (аккад. abul dAdad)
Шамаш дарвозаси (аккад. abul dŠamaš)

Ташқи девор дарвозалари
Шухи канали дарвозаси (аккад. abulli ša ídŠūḫi)
Мадану канали дарвозаси (аккад. abulli ša nār dMadānu)
Гишшу дарвозаси (аккад. abul giššu)
Худолар қуёши дарвозаси (аккад. abul dšamaš ilimeš)
Денгиз қирғоғи дарвозаси (аккад. abul šapat tam-tum)

Абу Муслим