Оссурияликлар дунёдаги энг қадимги халқлардан биридир. Улар афсонавий Оссурия империясининг асосчилари бўлиб, бугунги кунда уларнинг ерлари турли мамлакатлар ҳудудларида жойлашган. Ҳозирги кунда кўплаб оссурияликлар Ироқда, шунингдек, Сурия, АҚШ ва Швецияда яшайдилар.
Оссурияликлар қадим замонлардан бери Яқин Шарқда яшаб келган халқ бўлиб, бугунги кунда уларни бутун дунёда учратиш мумкин. Қадим замонларда уларнинг цивилизацияси Оссурия (ҳозирги Шимолий Ироқ) шаҳрида жойлашган бўлиб, унинг ҳудуди Ироқ жанубидан Ўрта ер денгизи соҳилларигача чўзилган. Оссурия биринчи марта мустақилликка тахминан 4000 йил аввал эришган. Мустақилликка эришгунга қадар шаҳар шумерлар деб аталган халқ томонидан назорат қилинган ва шумер цивилизацияси таназзулга учраганидан кейингина мустақилликка эришган. Замонавий олимлар Оссурия тарихини кўпинча уч даврга бўлишади: Эски Оссурия, Ўрта Оссурия ва Янги Оссурия даврлари. Ҳар бир даврнинг қанча вақтни қамраб олиши олимлар ўртасида баҳс-мунозараларга сабаб бўлади. Қадимги Оссурия даври "Қадимги Оссурия" даври, одатда, Оссурия 4000 йил аввал мустақилликка эришгандан кейинги даврни англатади. Қадимги матнлар шуни кўрсатадики, Оссурия ҳукмдорлари ўзларини Ассур худосининг "ноиблари" деб аташган. Бироқ, бу ҳали ҳам олимлар учун сир бўлиб қолмоқда. Кейинчалик шаҳар замонавий Ироқ ва Суриядаги улкан ҳудудни назорат қиладиган империяга айланди. Шамши-Адад империяси узоқ давом этмади. Унинг ўлимидан сўнг Хаммурапи бошчилигидаги Бобил империяси ва "Миттани" номи билан машҳур империя Шамши-Адад ерларини эгаллаб олди. Қадимги маълумотларга кўра, милоддан аввалги 1500 йилга келиб Оссурия шаҳри Миттанининг қаттиқ таъсири остида бўлган (агар бевосита назорат қилиган бўлинмаса).
Ўрта Оссурия даври Милоддан аввалги 14-асрда Митанни подшолиги таназзулга юз тута бошлади ва Оссурияни бошқарганлар шаҳар мустақил деб даъво қила бошладилар. Замонавий олимлар бу вақтни кўпинча "Ўрта Оссурия" даври деб аташади. Бу давр бошида Ассур-Убаллит I (милоддан аввалги 1363-1328 йилларда ҳукмронлик қилган) Оссурия яқинидаги ҳудудларни босиб олди ҳамда Миср ва Бобил қироллари томонидан ўз мақомининг дипломатик тан олинишига эришди. Унинг ворислари Оссурия ҳудудини янада кенгайтирдилар. Адад-Нирари I (милоддан аввалги 1305-1274) Оссурияни бошқарган подшоҳликни қўлга киритиб, Митаннини босиб олди. Адад-Нирари I Миттани пойтахти Тайдуга "туз эккани" ва шаҳарнинг омон қолганларига меҳнат мажбуриятларини юклаганини даъво қилди. У Тайдуда сарой қурди ва шаҳар устидан назоратни белгилаш учун ёдгорлик тошлари ўрнатди. Адад-Нирари I ўзини таърифлаш учун "коинот шоҳи" унвонидан фойдаланган. Бу унвонни кейинги Оссурия шоҳлари ҳам ишлатган. Бироқ, Тиглат-Пилесер ва унинг ворислари ҳукмронлиги давридаги ёзувлар Оссурия дуч келган муаммолардан далолат беради. Яқин Шарқдаги шаҳарлар ва цивилизациялар Эгей денгизидан бир гуруҳ одамлар минтақага келиб, маҳаллий аҳолини кўчирди ва савдо тармоқларини бузгандан вайрон бўла бошлади. Оссурия ёзувлари шуни кўрсатадики, Тиглат-Пилесер ва унинг ворислари тез-тез кўчирилган ёки бошқа йўл билан тартибсизликка тушиб қолган оромийларга қарши курашган. Икки аср давомида Оссурия ҳудуди аста-секин пасайиб борди, қироллик Оссурия ва унга ёндош ҳудудлар устидан назоратни сақлаб қолди. Оссурия милоддан аввалги 9-асргача кенг миқёсда катталашмаган.
Янги Оссурия даври Милоддан аввалги 9-асрдан бошлаб, оссурияликлар яна ҳудудларни кенгайтира бошлаган даврни замонавий олимлар "Янги Оссурия" даври деб аташади. Бу даврда Оссурия назоратидаги ҳудуд энг катта географик даражага етди. Ашурнасирпал II даврида (милоддан аввалги 883-859 йиллар ҳукмронлиги) оссурияликлар ўзлари назорат қилган ҳудуднинг катта қисмини қайтариб олиб, яна Ўрта ер денгизи соҳилларига етиб келишди. Ашурнасирпал II ўзининг ютуқларини эътироф этиб, Нимруд шаҳрида янги сарой қурдирди ва Оссурияни назорат қилиш учун шаҳардан фойдаланди. Подшоҳнинг Оссуриядан бир оз масофани ушлаб турган бу сиёсатини бўлажак Оссурия шоҳлари давом эттирдилар. Саргон II (милоддан аввалги 721-705 йилларда ҳукмронлик қилган) янги Хорсобод шаҳрига асос солиб, уни ўзининг пойтахтига айлантирган, Санхериб (милоддан аввалги 704-681 йилларда ҳукмронлик қилган) Ниневияда янги сарой қуриб, Оссурия пойтахтини у ерга кўчирди. Янги Оссурия даврида Оссурия шоҳлари ўз салтанатларининг ҳажмини энг катта даражага етказдилар. Оссурияликлар Бобилни ва замонавий Ливаннинг айрим қисмларини қайтариб олишдан ташқари, ҳозирги Исроил ва Фаластинга юришлар қилишди, бу яҳудийлар Библиясида кўп эслатиб ўтилди. Яҳудий халқи кейинчалик Исроил деб номланган шимолий шоҳликка ва Яҳудо деб номланган жанубий шоҳликка бўлинган. Икки яҳудий шоҳлиги кўпинча бир-бири билан тўқнашарди. Жанглар қандай якунлангани аниқ эмас, лекин Оссурия ғарбга қараб кенгайишда давом этиб, Эсархаддон даврида (милоддан аввалги 680-669) Мисрни забт этди. Милоддан аввалги 671 йилда Миср фиръавни Таҳарқа мағлубиятга учради ва оссурияликлар Миср пойтахти Мемфисни эгаллаб олишди. Кейин оссурияликлар бир қатор ассал ҳукмдорлар ёрдамида Мисрни бошқаришга ҳаракат қилишди.
Оссуриянинг қулаши Оссурияликлар ғарбга қараб узоққа борар экан, шарқда муаммолар пайдо бўлди. Милоддан аввалги 7-асрда Оссурия ҳукмдорлари Бобилдаги қатор қўзғолонларни бостиришга мажбур бўлдилар. Шу билан бирга, ҳозирги Эрон ҳудудида жойлашган «мидияликлар» деб номланган гуруҳ ҳам Оссурия қўшинларига ҳужум бошлади. Ғарбдаги ўз мулкларини сақлаб қолиш учун икки гуруҳнинг ҳужуми оқибатида Оссурия ҳарбийлари босим остида қолди. Бобилликлар Бобил шоҳи Набополассар даврида (милоддан аввалги 625-605) тўлиқ мустақилликка эришдилар. Милоддан аввалги 612 йилда Мидия шоҳи Киаксар (милоддан аввалги 625-585) Ниневияга катта ҳужум уюштирди, Оссурия шоҳи Синшаришкун (милоддан аввалги 622-612) уни тўхтатишга ҳаракат қилди. Бобил ёзувида Ниневия учун кураш бир неча ой давом этгани айтилган. Ўша пайтда учта жанг бўлиб ўтди, шундан сўнг мидияликлар шаҳарнинг ўзига бостириб киришди. Шаҳар қулаб тушди ва Мидия армияси томонидан вайрон қилинди, бу эса империяни "харобалар ва ахлат уюмларига" айлантирди. Оссурияликлар кейинги жангларни олиб боришди, аммо уларнинг қўшини аста-секин тугаб борди ва ҳудудлари тортиб олинди. Милоддан аввалги 600 йилга келиб Оссурия подшолиги бутунлай парчаланган. Оссурия шоҳи Синшаришкун билан нима содир бўлганлиги номаълум. Гарчи Оссуриянинг кўплаб шаҳарлари вайрон қилинган ёки катта зарар кўрган бўлса-да, баъзи оссурияликлар омон қолишди. Омон қолганлар кўплаб ҳукмдорлар ўзгарганини кўрдилар. Масиҳ давридан кейинги даврда оссурияликлар насронийликни қабул қилдилар, бу динни бугунги кунгача сақлаб келмоқдалар.
Бугунги кунда оссурияликларнинг ватани ҳали ҳам Шимолий Ироқда.
Абу Муслим тайёрлади |