|
Оқ Ўрда — XIII-XV асрларда Жочи улусининг бир қисми.
Тарихшуносликда бу атама остида нимани тушуниш кераклиги тўғрисида якдиллик йўқ, чунки ўрта аср манбаларида қарама-қарши кўрсатмалар мавжуд. Россияда кенг тарқалган ва рус солномаларидан келиб чиққан анъанавий нуқтаи назарга кўра, Оқ-Ўрда Олтин Ўрданинг ғарбий қисмини, Бату ва унинг авлодлари - ўнг қанот жучидлари томонидан бошқариладиган қисмини назарда тутади. Яъни, Оқ Ўрда тор маънода Олтин Ўрда, Рус қарам бўлган Сарой хонлари томонидан бошқариладиган катта улус сифатида тушунилади. 1360-йилларда Боту сулоласи бостирилгандан кейин. "Буюк Саросима" даврида ҳокимият Ботунинг укаси Шибаннинг авлодлари бўлган шарқий Жочидларга (Кўк Ўрда) ўтди.
Баъзи тарихчиларнинг фикрича, Оқ Ўрда, аксинча, Жочи улусининг шарқий қисмига, Кўк Ўрда эса ғарбий қисмига тўғри келади. Қозоғистонда учинчи нуқтаи назар кенг тарқалган бўлиб, унга кўра Оқ ва Кўк Ўрдаларга бўлиниш фақат Жўчи улусининг шарқий қисмига тегишли. Шунга кўра, Оқ Ўрда Иртиш ва Сирдарё оралиғидаги ҳудуддаги Жочининг тўнғич ўғли Ўрду Ичен улусига тегишли ва у ҳозирги қозоқ давлатининг ўзаги ҳисобланади. Пойтахти — Сиғноқ шаҳри.
Шунингдек, Г.А. Федоров-Давидовнинг улусларнинг иккиламчи бўлиниши ҳақида варианти мавжуд. Унинг фикрига кўра, иккита Оқ Ўрда ва иккита Кўк Ўрда бўлган. Бу нуқтаи-назарга Трепавлов В.В ва Пищулина К.А.ҳам кўшилади.
Ҳудудий қамраб олиш
Туркий тилларда «ак» сўзи оқ, муқаддас маъночини, «кок» эса тўқ кўкдан тортиб оч ҳаворанггача бўлган тусларни англатади.
Хитойликлар дунёни 5 та ранг схемасига ажратадилар: шимол — қора, шарқ — яшил (кўк), ғарб — оқ (муқаддас мамлакат), жануб — қизил ва олтин (сариқ) ўрталиқ. Ўз навбатида, ҳаво ранг - осмоннинг, яъни Тенгри, турклар ва мўғулларнинг олий худосининг ранги.
Оқ Ўрда икки қисмга бўлинган: ғарбий — Шимолий Қора денгиз минтақаси, Қрим ва Дон вилояти - Куремса, Ноғай мулки бўлган ва Шарқий — Волгабўйи, Шимолий Кавказ - Боту, Берке ва бошқа Жучидлар эгалик қилган. Боту ва Берке улуслари Берке ҳукмронлиги даврида ягона улусга бирлашган.
Абу Муслим таёрлади |
