Бумин хоқоннинг ҳаёти ва қаҳрамонликлари қадимги Турк Хоқонлигининг ташкил топишидаги энг муҳим саҳифалардан биридир. Унинг яшаган даври 6-асрнинг бошларига тўғри келиб, ўша даврда туркий халқлар Олтой тоғлари атрофида, Жужан хонлигига қарам бўлиб яшаган эди. Туркийлар темирчилик билан шуғулланишган ва ўз қуролларини ясаб, бу ҳунар орқали мустақилликка интилишган. Жужанлар эса уларни оддий темирчилар деб паст назар билан қарашган.

Буминнинг саҳнага чиқиши

Бумин хоқон ёшлигиданоқ ўз халқининг куч-қудратини ошириш ва уларни мустақил қилишга интилган. Тарихий манбаларга кўра, у ёшлигидан халқ орасида катта ҳурматга эга бўлиб, халқининг миллий ўзлигини қайта тиклаш йўлида қатъиятли эди.

Бир куни Бумин Жужан хонлигининг кучли ҳукмдори Анахуаннинг қизини хотинликка сўрайди. Бу таклиф Жужан хони учун кутилмаган зарба бўлади, чунки у туркийларни оддий хизматкорлар деб ҳисоблар эди. Анахуан Буминга қарата: “Сен оддий бир темирчи, қандай қилиб мен билан тенг келмоқчисан?” дея ҳақорат қилади. Аммо бу жавоб Буминга куч бағишлайди. У ўз халқининг ҳақоратланишига тоқат қилолмай, Жужанларга қарши очиқ қаршиликка ўтишга қарор қилади.

Мустақиллик учун жанглар

Бумин тезда Ғарбий Вей давлати билан яширинча иттифоқ тузади ва Жужан хонлигига қарши кучли зарба беришга тайёрланади. 552-йилда Бумин хоқон Жужанларга қарши уруш эълон қилади ва жангларда туркий аскарларни бошқариб, душманни тор-мор қилади. Бу жанглар пайтида Бумин ўз халқининг озодлик ва мустақиллик учун қатъиятини кўрсатади. Жужанлар мағлубият аламига чидай олмай, улар хони Анахуан ўзини ўзи ўлдиради.

Илк Турк хоқонлигининг асос солиниши

Жангда ғалаба қозонган Бумин халқига мустақиллик бахш этиб, Турк Хоқонлигини барпо қилади. У “элхон” унвонини олиб, халқнинг бирлигини мустаҳкамлашга қаратилган ислоҳотлар амалга оширади. Бумин хоқон энди оддий темирчи эмас, балки туркий халқларнинг етакчиси, уларнинг мустақиллиги учун курашган қаҳрамон сифатида тарихда ном қолдиради.

Буминнинг мероси ва қаҳрамонлиги

Бумин хоқоннинг қисқа, аммо ёрқин ҳукмронлиги туркий халқлар орасида абадий ҳурматга сазовор бўлган. У вафот этганидан кейин ҳам унинг ўғиллари Истами ва бошқа авлодлар Турк Хоқонлигини кенгайтириб, мустаҳкамлашда давом этишди. Буминнинг жасоратли қарорлари туфайли туркийлар сиёсий ва иқтисодий мустақилликка эришиб, ўз маданий меросларини сақлаб қолишди ва дунё саҳнасига чиқдилар.

Бумин хоқон ҳақидаги бу ҳикоя бизга шуни кўрсатадики, у фақат жангчи эмас, балки ўз халқини мустақилликка олиб чиққан доно сиёсатчи ва тарихий шахс эди.

Бумин хоқон даврида Шарқий ва Ғарбий Турк хоқонликлари ташкил топиши туркий халқларнинг дунёда юксалишининг бошланиши сифатида қаралади. Бу бўлиниш нафақат географик, балки сиёсий ва маданий жиҳатдан ҳам халқнинг тарихида янги саҳифаларни очди.

Бумин хоқон ва Шарқий Турк хоқонлиги

552-йилда Бумин хоқон Жужанларга қарши ғалабадан сўнг, Турк Хоқонлигини барпо этади. Бу давлат кучли ҳарбий ва сиёсий тузилишга эга бўлиб, туркий қабилалар бирлашди. Бумин хоқон Шарқий Турк Хоқонлигини бошқаришни ўз зиммасига олади. Унинг пойтахти Олтой тоғлари яқинида жойлашган бўлиб, бу ҳудуд Марказий Осиёнинг савдо йўлларига яқин эди. Шарқий Турк Хоқонлиги турли халқлар ва маданиятлар билан доимий алоқада бўлиб, ипак йўли орқали Хитой билан савдо-сотиқни ривожлантирди.

Ғарбий Турк хоқонлигининг асос солиниши

Буминнинг укаси Истами хоқон Ғарбий Турк Хоқонлигини бошқаришга тайинланди. Ғарбий Турк Хоқонлиги Марказий Осиёдан ғарбга томон кенгайиб, Каспий денгизигача бўлган ҳудудларни қамраб олди. Истами хоқон Ғарбий Турк Хоқонлигининг кучини мустаҳкамлаш учун Сосонийлар давлати билан иқтисодий ва сиёсий алоқаларни йўлга қўяди, ҳатто Византия билан ҳам дипломатик алоқаларни ўрнатади. Шу тариқа, Ғарбий Турк Хоқонлиги Европа ва Осиё давлатлари ўртасида муҳим стратегик ўрин эгаллайди.

Шарқ ва Ғарбга бўлинишнинг сабаблари ва аҳмияти

Бумин хоқон ўз давлатини икки қисмга бўлиш орқали хоқонликни самарали бошқаришга эришди. Бу бўлиниш турли ҳудудларда яшовчи қабилаларнинг эҳтиёжлари ва сиёсий манфаатларини мувофиқлаштиришга ёрдам берди. Шарқий хоқонлик савдо ва маданий алоқаларга кўпроқ урғу берган бўлса, Ғарбий хоқонлик кенгайиш ва ташқи алоқаларга диққатни қаратган.

Хулоса

Бумин ва Истами хоқонлар қурган бу давлат ўша даврда кучли ҳарбий ва сиёсий куч сифатида тарихда муҳим из қолдирди. Шарқий ва Ғарбий Турк хоқонликлари орқали туркий халқлар ўз маданиятини кенг ёйиб, халқаро сиёсатда ҳам аҳамиятли ўрин эгаллашди.

Temur Legendary