Хаммурапи ва Эски Бобил даври

Эски Бобил империяси тахминан милоддан аввалги 1894–1595 йиллар оралиғида гуллаб-яшнаган бўлиб, Месопотамия тарихи учун муҳим ислоҳотлар даврини ифодалайди. Бу давр Хаммурапи, Эски Бобил империясининг олтинчи аморий ҳукмдори номи билан боғлиқ. У милоддан аввалги 1792 йилда (ёки қисқа хронологияга кўра 1728 йилда) тахтга ўтирган. Унинг ҳукмдорлиги 1750 йилгача (ёки 1686 йилгача) давом этган ва бу вақтда Бобилнинг ҳудудий кенгайиши ва маданий ривожланиши рўй берган.
Хаммурапининг энг муҳим ишларидан бири Бобилни эламлар ҳукмронлигидан озод қилиш бўлган. Бу нафақат ҳарбий ғалаба, балки Бобилнинг мустақиллигини мустаҳкамлаш ва уни минтақавий давлат сифатида юксалтириш учун ҳал қилувчи қадам бўлди. Хаммурапи ҳукмдорлигида Бобил тез ривожланиб, кичик шаҳардан катта ва аҳамиятли марказга айланди.

Ҳарбий ғалабалар ва ҳудудий кенгайиш

Хаммурапи ҳарбий юришлари орқали Эски Бобил империясини шакллантирган. Унинг ғалабалари Жанубий Месопотамиядаги Исин, Ларса, Эшнунна, Киш, Лагаш, Ниппур, Ур, Урук, Умма, Адаб, Сиппар ва Эриду каби муҳим шаҳарларни ўз ичига олган. Бу ғалабалар нафақат ҳудудий кенгайишга олиб келди, балки илгари кичик давлатларга бўлинган минтақада барқарорликни таъминлади.

Хаммурапи қонунлари

Хаммурапи ўзининг машҳур юридик тузилмаси — Хаммурапи кодекси билан ҳам танилган. Бу кодекс милоддан аввалги 1901 йилда Сузада топилган ва ҳозирда Лувр музейида сақланмоқда. У дунёнинг илк кенг қамровли ҳуқуқий тузилмаларидан бири бўлиб, адолат ва қонун устуворлигини таъминлашга қаратилган.

Маданий ва диний ислоҳотлар

Хаммурапи ҳукмдорлигида маданий ва диний соҳаларда ҳам муҳим ўзгаришлар юз берган. У Месопотамиянинг Жанубида маъбуд Мардукни юксалтириб, уни пантеоннинг бош худоси қилиб белгилаган. Бу диний ўзгариш Бобилнинг маданий ва маънавий марказ сифатидаги аҳамиятини янада мустаҳкамлади.

Эски Бобил империясининг таназзули

Хаммурапи вафотидан кейин империя таназзулга юз тутди. Унинг вориси Самсу-илуна (мав. 1749–1712 й.) катта муаммоларга дуч келди, жумладан Жанубий Месопотамиянинг аккад тилида сўзлашувчи Силенд сулоласи... Кейинги ҳукмдорлар империянинг яхлитлигини сақлаб қолишга қийналдилар.

Империянинг таназзули милоддан аввалги 1595 йилда хитт қироли Мурсили I Бобилни босиб олгани билан якунланди. Бу воқеа нафақат Аморийлар сулоласининг тугашини, балки Яқин Шарқ геополитикасида катта ўзгаришларни ҳам англатди.

Бобилнинг талон-торож қилиниши

Милоддан аввалги 1595 йилда Мурсили I Жанубий Месопотамияга ҳужум қилиб, Бобилни талон-торож қилди ва Аморийлар сулоласига нуқта қўйди. Хиттлар бу ғалабадан кейин Бобил устидан доимий ҳукмронлик ўрнатмадилар, балки ўз ватанлари — Хатти ерларига қайтдилар. Бу ҳужумлар ортида хиттларнинг стратегик мақсадлари, жумладан, ер, ишчи кучи, савдо йўллари ва маъдан захираларини қўлга киритиш истаги борлиги тахмин қилинган.

Кассийлар сулоласининг юксалиши

Хиттлар кетганидан сўнг Бобилда Кассийлар сулоласи ҳокимиятга келди. Бу сулола ҳукмронлиги билан Эски Бобил даври тугади ва Месопотамия тарихининг янги босқичи бошланди.

Абу Муслим