Ҳозирги Бельгия Европанинг энг тараққий этган ва либерал давлатларидан бири сифатида танилган. Бельгияликлар бошқа давлатлар учун муваффақиятли ва тинчликсевар халқ намунаси сифатида кўрсатилади.  

«Бобби хобби топди — пул тўплаш»  

Бироқ, бутун дунёда ҳам бельгияликларга нисбатан бундай илиқ муносабат кузатилмайди. Африкани айрим ҳудудларида, масалан, сизга албатта: «Энг аввало, бу ерда бельгиялик эмаслигингизни тушунтиринг, акс ҳолда катта хавф остида қоласиз», деб огоҳлантирадилар. Африка аҳолисининг бельгияликларга нисбатан бундай салбий муносабати қирол Леопольд II билан боғлиқ.  

Совет мультфильми «Хазиналар ороли» қаҳрамонлари қўшиқда айтиб ўтганларидек: «Бобби хобби топди — пул тўплаш». Леопольд II айнан шундай «Бобби» эди: унинг бойликка бўлган иштиёқи замондошларини ҳайратга солган.  

Қиролликка йўл  

Леопольд II 1835 йил 9 апрель куни Бельгия қироли Леопольд I ва Луиза Мария Орлеансканинг оиласида туғилган. У қироллик жуфтлигининг иккинчи фарзанди бўлган, аммо унинг катта укаси болалигида вафот этгани сабабли, Леопольд туғилишиданоқ тахт вориси бўлган. Ёшлигиданоқ у фойда келтирувчи турли режаларга қизиқиш билдирган.  

30 ёшида тахтга ўтирган Леопольд II биринчи иш сифатида ўз йиллик маошини 2,6 миллиондан 3,3 миллион олтин франкка оширган. Европа бўйлаб унинг молиявий муҳаббати қораланар ва кулгуга қолар эди. Лекин Леопольд учун бу аҳамиятсиз эди. Унинг машҳур гапларидан бири: «Фақат пул осмон шоҳлигига арзийди».  

Африкадаги фаолият  

Леопольд II колонияларга эга бўлишни орзу қилган, аммо Бельгиянинг ҳарбий қудрати бунга етмаган. 1876 йилда у «Халқаро Африка ассоциацияси»ни ташкил этиб, қулчиликни тугатиш ва Африка тараққиётига ёрдам бериш каби мақсадларни баён қилди.  

Аммо, вақт ўтиши билан, у томонидан Африкада ташкил этилган экспедициялар ер сотиб олиш билан шуғулланаётгани маълум бўлди. Маҳаллий қабилалар етакчилари билан тузилган шартномаларга кўра, ерлар ва ишчи кучлар бир парча мато эвазига Леопольдга топширилган.  

1885 йилда сотиб олинган ерларда «Конго Эркин Давлати» эълон қилинди. Бу ерлар Бельгиянинг колонияси эмас, балки шахсан Леопольд IIнинг мулки сифатида кўрилган. Шу билан бирга, бу ерлардаги аҳоли қиролнинг қуллари сифатида қаралган.  

Леопольд II бошқаруви даврида миллионлаб африкаликлар босим, зўравонлик ва инсон ҳуқуқлари бузилиши қурбонига айланган. Бунинг оқибатида у Африкада қаттиқ нафрат ва қораловга дучор бўлган.  

Леопольд IIнинг мероси  

Қирол Леопольд II Европада нафақат бойлик жамғариш иштиёқидаги инсон сифатида, балки Африканинг бутун бир халқлари устидан зўравонлик қилган ҳукмдор сифатида ҳам эсда қолган. Бельгиянинг бу қора саҳифаси ҳанузгача халқаро майдонда муҳокама қилинади.  

Каучук учун ўлим  

Брюссель газеталари Конгодаги аҳолини қонхўр ва ёввойи каннибаллар сифатида тасвирлар, уларни фақат қаттиқ чоралар билан "цивилизация" қоидаларига мослаштириш мумкинлигини ёзган. Маҳаллий аҳолини бўйсундириш учун Леопольд II шахсий армия — "Жамоат кучлари"ни ташкил қилди. Бу армия тажовузкор африкалик қабилалар ва бельгиялик офицерлардан иборат эди.  

Автомобиль бумининг бошланиши билан каучукка талаб ошиб борди. Конгонинг табиий ресурслари каучукли ўсимликларга бой эди, шунинг учун барча маҳаллий аҳоли бельгиялик қирол учун каучук йиғишга мажбур қилинди. Ишчилар оғир меҳнат, очлик ва эпидемиялар туфайли минглаб ҳолатларда ҳалок бўлди. Конголик эркакларни меҳнатга ундаш учун уларнинг оилалари гаровга олинган, иш нормалари бажарилмаган ҳолларда қўллар кесилган ёки болалар ўлдирилган.  

Қонли сиёсат ва Леопольд IIнинг фойдаси  

Леопольд IIнинг шахсий мулки бўлган Конго ҳақиқий дўзахга айланди. Қирол фойдани оширишни талаб қилар, ижрочилар эса ўз мақсадларига эришишда ҳеч қандай чекловларга дуч келмас эди. "Жамоат кучлари"нинг аскарларига патронлар сарфланганини исботлаш учун ўлдирилганлар қўлларининг кесилган қисмларини олиб келиш талаб қилинган.  

1887 йилда Конгодан 30 тонна каучук ишлаб чиқарилган бўлса, 1897 йилда бу кўрсаткич 1300 тоннага, 1903 йилга келиб эса 5900 тоннага етган.  

Бельгиянинг архитектура гўзалликлари миллионлаб ҳаётлар эвазига  

Леопольд II каучук савдосидан тушган улкан даромадларни шахсий манфаатлари йўлида сарфлади. У қироллик галереялари, музейлар ва бошқа улкан иншоотларни қуриш учун маблағ ажратди. Шунингдек, унинг кўплаб муҳаббатларига бағишланган қасрлар қурилди.  

Леопольд II бошқаруви даврида Конгодаги аҳоли 10 миллионга камайган. Баъзи тадқиқотчилар бу рақамни 15 миллионгача етказади ва уни "каучук геноциди" деб атайдилар.  

Конгодаги қирғин ва халқаро эътирозлар  

1890 йилда АҚШ пастори Жорж Уильямс Конгода содир бўлаётган ваҳшийликларни тасвирлаб, Леопольд II ва АҚШ президентига очиқ хат йўллади. Бу халқаро даражадаги эътироз кампаниясининг бошланишига айланди.  

1903 йилда Буюк Британия Конгодаги вазият бўйича биринчи халқаро терговни бошлади. Роджер Кейсмент каби консуллар маҳаллий аҳолидан гувоҳликларни йиғиб, жиноятларни ошкор этдилар.  

1908 йилда Леопольд II босимга чидай олмади ва Конгони Бельгияга "сотди". Лекин бу эксплуатациянинг охири эмас, балки унинг яширин, юмшоқ усулларга ўтиши эди.  

Мерос ва унинг оқибатлари  

Леопольд II 1909 йилда вафот этди, ва у жиноятлари учун жавобгарликка тортилмади. Бельгияда унинг шарафига ўрнатилган ҳайкалларда: "Мен Конгода цивилизация ва Бельгия манфаати йўлида иш бошладим", деб ёзилган.  

Бельгияликлар ҳанузгача Леопольд IIнинг архитектура мероси билан фахрланадилар, аммо миллионлаб конголикларнинг кесилган қўллари ва йўқ қилинган ҳаётлари ҳақида кўп гапирмайдилар.

Абу Муслим

Бенито Муссолини — Италияни 1922 йилдан 1943 йилгача бошқарган диктатор, итальянча «дуче» (етакчи) лақаби билан танилган. У Италия фашизмнинг асосчиларидан бири бўлиб, мамлакатни якка партияли полиция давлатига айлантирди. Унинг расмий унвони: «Ҳукумат раҳбари, фашизм етакчиси ва империя асосчиси, Олий Жаноб Бенито Муссолини».  

Ёшлиги ва хулқи  
Муссолинининг қатъият ва золимона табиати болалигидан маълум эди. Мактабда у кўпинча шерикларини бошқаришга ҳаракат қилган, шафқатсизлиги ва жанггарилиги билан ажралган. Биринчи ўқув йилида у ёши каттароқ бир ўқувчини пичоқ билан яралаб, бошқа мактабга ўтказилди.  

Сиёсий фаолияти  
Муссолини ўз сиёсий фаолиятини Италияни қайта тиклаш учун «қатъий ва кучли раҳбар» кераклигини таъкидлаш билан бошлади. У «Италия кураш иттифоқи»ни ташкил қилди, бу ташкилот кейинчалик Миллий фашистик партияга айланди. 1922 йилда уни Италия бош вазири этиб тайинлашди.  

У диктатор сифатида асосан италияликларнинг онгини бўйсундиришга эътибор қаратди. Оммавий ахборот воситалари қатъий назорат қилинар ва фашизмни «йигирманчи асрнинг энг яхши доктринаси» сифатида тарғиб қилар эди.  

Қизиқишлари ва хусусиятлари  
Муссолини спортни, айниқса учувчиликни яхши кўрарди ва у «Италия империясининг биринчи учувчиси» унвонига эга бўлган. Шунингдек, у суевер (иримчи) бўлиб, орқа-қуйшиқ одамлар, ногиронлар ва очиқ зонтиклардан қўрқарди. У кичик Санкт-Антоний ҳайкалчасини доимо ўз чўнтагида олиб юрарди. Ладон ва эфир ҳиди уни ўзига келтириб қўйиши мумкин эди, қон ёки жасад кўришдан эса унинг кўнгли айниб кетарди.  

Муссолини митингларда минглаб одамларни илҳомлантира олган бўлса-да, шахсий мулоқотларда у шунчалик ҳам ёқимли эмасди. У камдан-кам кийим алмаштирар ва ваннага киришни ёмон кўрарди.  

Муҳаббат ва ўлим  
Унинг муҳаббат муносабатлари ҳам машҳур бўлган, асосий шериги ва биографи Маргарита Царфатти бўлган. Бироқ, у немис партизанлари томонидан ўзининг бошқа муҳаббати Кларетта Петаччи билан бирга ўлдирилган. Унинг жасади Миланда бензоколонкага осилган, кейин эса канализацияга ташланган.  
Топилганидан сўнг жасади бир муддат бевасита дафн қилинмаган, кейинчалик ўз она юрти Предаппиодаги оилавий криптага кўмилиб, бугунгача у ерда сақланмоқда.  

Муссолинининг тасвири кино ва маданиятда  
Муссолинининг ҳаётига кўплаб фильмлар бағишланган. 2011 йилда «Етакчи жасади» ҳужжатли фильми унинг ўлимидан кейинги воқеаларни тасвирлаган. Шунингдек, «Унинг исми Бенито эди» фильмида уни Антонио Бандерас ижро этган, Дзеферелли эса «Муссолини билан чой» фильмини суратга олган.

Абу Муслим

Ҳақиқий исми — Иосиф Джугашвили.  

Сталин СССРни 1920-йиллар ўрталарида бошқаришни бошлаб, 1953 йилдаги вафотига қадар раҳбарлик қилди. Унинг бошқарув даврида дунё тарихидаги қуйидаги муҳим воқеалар содир бўлган:

- Совет Иттифоқида тоталитар тузум ва шахсга сиғиниш ўрнатилиши;  
- Совуқ урушнинг бошланиши;  
- Водород бомбасининг яратилиши.

ГУЛаг тизими ва репрессиялар
Сталин буйруғи билан ГУЛаглар (қамоқ-меҳнат лагерлари) тизими яратилган. Унинг бошқаруви даврида 20 миллиондан ортиқ инсон ГУЛаглар орқали ўтган, яна 6 миллион киши махсус қишлоқларга депортация қилинган.  

1932 йилдаги очарчилик даврида Сталин номаълум бўлдиган касалликларни тарқатмоқда деган айбловлар билан етим болаларни отиб ташлашга ҳам буйруқ берган.  

1937–1938 йиллар «катта тозалаш» даври сифатида танилган, бу вақтда бир йил ичида қарийб миллион киши ўлдирилган, 1936–1938 йилларда эса беш миллиондан тўққиз миллионгача инсон қамоққа олинган. Сталин бу ҳақда: «Ушбу ахлатлар ҳақида ўн йилдан кейин ким эслайди? Ҳеч ким!» деган.  

Депортация
СССРда бир қанча миллатлар тотал депортацияга учраган, жумладан:

- Немислар,  
- Қарачайлар,  
- Қалмиқлар,  
- Ингушлар,  
- Чеченлар,  
- Балқарлар,  
- Қрим татарлари.

Сталин мероси
Сталин номи ҳалигача баҳсли бўлиб қолмоқда. Унинг раҳбарлиги даврида Совет Иттифоқи саноат ва ҳарбий куч сифатида ўсган бўлса-да, миллионлаб бегуноҳ инсонларнинг ҳаётини қурбон қилган репрессия ва зўравонлик сиёсати бутун дунёда қораланган.  

Сталин ва репрессиялар: ГУЛаглар ва катта тозалаш

Сталин буйруғи билан Совет Иттифоқида ГУЛаг (қамоқ-меҳнат лагерлари) тизими яратилган. Унинг бошқаруви даврида 20 миллиондан ортиқ инсон ГУЛаг орқали ўтган, яна 6 миллион киши махсус қишлоқларга депортация қилинган.

Абу Муслим

Учинчи рейх диктатурасининг асосчиси, Германия рейхканцлери ва фюрери.  

Гитлер Иккинчи жаҳон урушининг бош ташкилотчиси ҳисобланади. Унинг номи билан нацистик режимнинг кўплаб жиноятлари, жумладан, Ҳолокост боғланган.  

Шахсий хусусиятлари ва одатлари
Гитлер гигиенага катта аҳамият берган, шамоллашдан қўрққан. 1931 йилдан бошлаб вегетариан бўлган, ичкилик ичмаган ва чекишни ҳам ташлаган. У ҳатто анти-чекиш кампаниясини йўлга қўйган.  
Камсўз ва мураккаб инсон бўлиб, бошқаларга фақат улар унга фойдали бўлганида ёки унинг фикрига қўшилганида эътибор берган. Хатларда бошқа одамларнинг фикрига қизиқмаган. Қўшма сўзларни ишлатишни яхши кўрган ва кўп ўқиган, ҳатто уруш даврида ҳам.  

Шахсий шифокори фон Хассельбахнинг таъкидлашича, Гитлер ҳар куни камида бир китоб ўқишни одат қилган. У ҳатто бир вақтнинг ўзида учта кутубхонага аъзо бўлган. Китобларни охиридан бошлаб варақлар ва фақат ўзини қизиқтирган қисмларини ўқир эди.  

Ўлими
Гитлер ўз рафиқаси Ева Браун билан Берлинда ҳаётига якун ясаган, эҳтимол, ўз жонига қасд қилган. Ўлимидан олдин у севимли ити Блондини ҳам ўлдирган.  

Мерос ва постфактум ҳодисалар
2012 йилда унинг «Тунги денгиз» расми аукционда 32 минг еврога сотилган. Шунингдек, «ҳақиқий православ насронийлар катакомба черкови» Гитлерни «Мюнхенлик Атаульф, Берлин шаҳидсифат буюк азоб чекувчи» сифатида канонизация қилишга уринишган.  

Гитлер номи жаҳон тарихи, жумладан, Иккинчи жаҳон уруши ва Ҳолокост фожиаси билан узвий боғлиқ. Унинг шахсий одатлари, ғоялари ва сиёсий ҳаракатлари наинки Германия, балки бутун дунё тақдирига ҳалокатли таъсир кўрсатган.

Абу Муслим