Саналар
06.10.2024
Баннер
Баннер
Тақиқланган китоблар ҳақида: мусодара учун рўйхат...
Муаллиф:    11.09.2023 18:38    PDF Босма E-mail

Баъзан китоб жавонида мутлақо ортиқча ва кераксиз, тўғрисини айтганда, ғирт макулатура нашр турган бўлади, лекин уни ташлаб юборишга кўз қиймайди. Библиографик қиймат. Мана аниқ мисол - «Сводный список книг, подлежащих исключению из библиотек и книготорговой сети. Часть 1.» (М.: Издание Всесоюзной книжной палаты, 1960, 136 с.). Адади кўрсатилмаган. Лекин менинг ҳолатимда бу «Экз. №16196». «Рўйхат бўйича тарқатилади» типографик ёзуви билан. Китоб 1960 йил 3 октябрда чоп этиш учун имзоланганлигини ҳисобга олсак, коммунизм қурилишининг аниқ дастурини амалга ошириш бошланишига тахминан олти ой қолган вақт. Кўринишидан, бу рўйхат келажакдаги баркамол шахсларни уларнинг онгини чалкаштириб юбориши мумкин бўлган фитналардан ҳимоя қилишга қаратилган эди.

Баъзан китоб жавонида мутлақо ортиқча ва кераксиз, тўғрисини айтганда, ғирт макулатура нашр турган бўлади, лекин уни ташлаб юборишга кўз қиймайди. Библиографик қиймат. Мана аниқ мисол - «Сводный список книг, подлежащих исключению из библиотек и книготорговой сети. Часть 1.» (М.: Издание Всесоюзной книжной палаты, 1960, 136 с.). Адади кўрсатилмаган. Лекин менинг ҳолатимда бу «Экз. №16196». «Рўйхат бўйича тарқатилади» типографик ёзуви билан. Китоб 1960 йил 3 октябрда чоп этиш учун имзоланганлигини ҳисобга олсак, коммунизм қурилишининг аниқ дастурини амалга ошириш бошланишига тахминан олти ой қолган вақт. Кўринишидан, бу рўйхат келажакдаги баркамол шахсларни уларнинг онгини чалкаштириб юбориши мумкин бўлган фитналардан ҳимоя қилишга қаратилган эди.
Совет даврида маълум бир китобларни тақиқлаш амалиёти менинг қўлимдаги «Сводный список...» нусхаси нашр этилишидан анча олдин пайдо бўлган. Асосий ташаббускор унутилмас Надежда Константиновна Крупская эди. Масалан, мен кутубхонага, айниқса "Крупская номидаги" болалар ёки ўсмирлар кутубхонасига дуч келганимда, кутубхонага унинг номи берилган одамнинг юморига (ёки киноями ёки аҳмоқлигига) ҳайрон қиламан. Нега?
Октябр инқилоби ғалаба қозонишга ҳам улгурмасидан, кўпинча ўз мутахассислиги бўйича на етарли маълумотга, на иш тажрибасига эга бўлган "эски болшевиклар" битта эмас, балки бир нечта масъул лавозимларни егалладилар. Хусусан, В.И.Лениннинг рафиқаси РСФСР Халқ Маориф Комиссарлиги Кенгаши аъзоси, 1920 йил ноябрдан эса Халқ Маориф Комиссарлиги қошидаги Бош Сиёсий Таълимнинг раиси бўлди. Унинг фаолияти эстетик тарбия ва санъат масалаларини ўз ичига оларди. Шундай қилиб, 1920 йилда РСФСР Халқ Маориф Комиссарлиги Бош Сиёсий Таълими Крупская ташаббуси билан жойларга каталогларни қайта кўриб чиқиш ва оммавий кутубхоналардан «мафкуравий зарарли ва эскирган» адабиётларни олиб ташлаш бўйича кўрсатмалар юборди.
Крупскаянинг ўзи тан олганидек, «баъзи вилоятларда мусодара қилиш ишлари бошланиши учун ГПУ (яъни чекистлар) аралашуви талаб қилинди». Совет Россияси кутубхоналаридан тақиқланган ва мусодара қилиниши мумкин бўлган китобларнинг биринчи «қора рўйхати» ни Крупская тузган. 1924 йилда у ушбу рўйхатга Платон, Кант, Шопенгауер, Лесков ва бошқа йирик муаллифларни: Лесков ва Достоевскийни, Крилов ва масалларини, Мережковский, Лажечников, Вс. Соловьёв, Полевой, Скотт, Купер, Дюма-Отани киритди.
Ҳаммаси бўлиб тарихий фантастика бўйича китоблар рўйхатига 51 номли китоб киритилган. Карамзиннинг кўп жилдли «Россия давлати тарихи» мусодара қилинди. Педагог Ушинскийнинг асарлари мусодара қилинди, бу ҳатто «инқилоб бўронқуши» Горькийни ҳам ҳайратда қолдирди. Айниқса, болалар кутубхоналари зарар кўрди. Крупскаянинг буйруғи билан улардан ҳатто халқ эртаклари ва Сергей Тимофеевич Аксаковнинг «Алвон гул»и ҳам мусодара қилинди.
Ҳаммаси бўлиб, унинг кўрсатмаларида 97 та болалар ёзувчиларининг исми, шунингдек, ишонасизми-йўқми, улар орасида Корней Чуковский ҳам бор эди. «Муха-Цокотуха» учунмикан ёки бошқа нарса учун?
Маълум бўлишича, Цокотуха пашшаси учун эмас, балки Тимсоҳ учун экан. Негадир унга шундай туюлдики, ҳамма нарсада ижобий кўринган Тимсоҳ... Буюк Британиянинг ўша пайтдаги Бош вазири ва доимий антисоветга қарши курашувчи Чемберлен (?) га ўхшарди. "Бу бемаънилик нимани англатади? — ҳаяжонланди Крупская. — Бунинг қандай сиёсий маъноси бор? Қандайдир маъноси борлиги аниқ. Аммо у шунчалик эҳтиёткорлик билан ниқобланганки, уни илғаб олиш жуда қийин. Ёки бу шунчаки сўзлар тўпламими? Бироқ, сўзлар тўплами унчалик бегуноҳ эмас. Ляляни қутқариш учун халққа эрк берган қаҳрамон шундай буржуа қатламики, болага ҳам из қолдирмай қолмайди... (...) Менимча, "Тимсоҳ"ни болаларимизга бермаслик керак, бу ертак бўлгани учун эмас, балки буржуа ахлати бўлгани учун".
Ҳеч қачон фарзанд кўрмаган Надежда Константиновнанинг болалар адабиётига муносабати ўзига хос эди. Рўйхатларга 20 та рус эртаклари ва «В школе и дома», «Галчонок», «Доброе утро» каби 6 та болалар журналлари киритилган. Кейинчалик Крупская шундай деб ёзган еди: «Биз эртакларга қаршимиз ... Ахир, бу мистика». Бу Надежда Константиновнадан шундай жаҳолатпарастлик.
Келинг, қўлимдаги «Сводный список...»га қайтамиз. Григол Абашидзенинг шеърлар ва достонлари тақиқланди. Уларнинг оарсида «Вечно в доспехах» ва «Победоносный Кавказ», «Агроправила» ва «Агроуказания». Шунингдек, Б.А.Александров қаламига мансуб «Сталинский план преобразования природы в действии». Ольга Берггольцнинг 1946 йилдаги «Говорит Ленинград» асари. 1951 йилги Кукрыникснинг «Бредовые «англо-американизаторы» альбоми. «Речи С.М.Кирова» ва «Сборник якутской поэзии». Санаб адоғига етолмайсиз. Юзлаб номлар. Тушунишимча, И.В.Сталин номи ва у ҳақидаги хотиралар, шунингдек, бошқа «анти-партиячи»лар номи ёдга олинган китоблар биринчи ўринда мусодара қилинган. Шпановнинг иккита китобига тўхталмасдан иложим йўқ: «Дипломаты «Плаща и Кинжала» (1952) ва «Заговорщики» («Все издания по 1954 г. включительно».)
Афсуски, мен иккаласини ҳам ўқимаганман. Шпанов жуда қизиқарли ёзувчи эди. Охирги учта саҳифада деярли фақат Емельян Ярославскийнинг (Миней Израилевич Губелман) асарлари – мусодара қилиш учун 25 та асар. Менимча, бу "бойлик" қайғуришга арзимайди.

Абу Муслим

 
Баннер