Этрурия – Италиядаги қадимий цивилизация
•    М.а. I минг йилликда Италиянинг шимолида Этрурия цивилизацияси тараққий этган.
•    Этрусклар Рим шаҳрига асос солган, Капитолий бўрисини яратган, сув қувурларини қурган ва давлат бошқаруви тизимини ишлаб чиққан.
•    Улар юксак даражадаги денгизчилар бўлиб, ЮНОНлар билан рақобатлашган ва Карфаген билан иттифоқчи бўлган.
Этрускларнинг келиб чиқиши
•    Геродотнинг маълумотларига кўра, этрусклар Кичик Осиёдаги Лидиядан келган ва Троя уруши тугаганидан кейин Италияга кўчиб ўтган.
•    Улар дастлаб м.а. X–IX асрларда Тоскана (ўша пайтда Этрурия) ҳудудида яшаган, кейинчалик бутун Марказий Италия ва Ўрта ер денгизи оролларига тарқалган.
•    Этрусклар конфедерацияси 12 та шаҳардан иборат бўлган.
Этрусклар маданияти ва сирли урф-одатлари
•    Этрусклар маданияти жуда сирли ва бошқа маданиятларга ўхшамайди.
•    Этрус тили ҳалигача тўлиқ ўрганилмаган, аммо баъзи сўзлари ҳозирги замон тилларида сақланган: магистрат, цистерна, таверна, персона, литера.
•    Этруск саркофаглари ўз эгалари ҳайкаллари билан безатилган. Уларнинг кўпчилиги "лукумонлар" – жодугарлар, подшоҳлар ёки руҳонийлар бўлган.
•    Лукумонлар ҳақидаги афсоналарда улар махсус сирли қудратга эга эканлиги ва демоник кучлар билан алоқада бўлгани таъкидланади.
Этрускларнинг диний тасаввурлари
•    Тархон – Этруриянинг асосчиси, у ер ости дунё илоҳиси Дитнинг ўғли деб ҳисобланган.
•    Шаҳар қуришда "мундус" номли махсус чуқурлар қазилган, бу осмон ва ер орасидаги алоқа нуқтаси деб ҳисобланган.
•    Гладиаторлар жанги ва инсон қурбонликлари этрусклар томонидан амалга оширилган ва кейинчалик римликлар томонидан қабул қилинган.
Этрусклар ва Троя билан боғлиқлик
•    1972 йилда Италияда Энейга бағишланган этрусклар қабри топилди.
•    Римликлар ўзларини Эней авлодлари деб билишган, лекин бу одатни этрусклардан олишган.
•    Геродот фикрига кўра, этрусклар ҳам Троядан келиб чиққан бўлиши мумкин.
Археологик топилмалар ва санъат
•    6000 дан ортиқ этруск қабрлари топилган.
•    Тарквиния шаҳрида 150 та қабрдаги деворий суратлар кашф этилган.
•    Суратларда қушлар, дельфинлар, жангчилар, мусиқачилар ва қаҳрамонлар акс этган.
•    Жаҳаннам қўриқчиларини тасвирлаган хафли демонлар ҳам бор.
•    Кейинги тадқиқотлар шундай йўллар топганки, улар бўйлаб ўликларни махсус "дафн вагонлари" орқали тўғридан-тўғри гробницага етказилган.
Этрусклар ва славянлар
•    Купавон номли илоҳий шахс ҳақида Вергилийнинг "Энеида" асарида ёзилган.
•    Бу ном славянларнинг Купала (Явуз илоҳ) тимсоли билан боғлиқ бўлиши мумкин.
•    Шунинг учун баъзи олимлар этрусклар ва славянлар орасида алоқадорлик борлигини тахмин қилишади.
Хулоса
•    Этрусклар Италия тарихида муҳим ўрин тутган, лекин уларнинг келиб чиқиши ва тили ҳали ҳам сир бўлиб қолмоқда.
•    Троя ва Кичик Осиё билан боғлиқлиги ҳақида турли тахминлар мавжуд.
•    Этруск маданияти ҳалигача олимлар учун ечилмаган муаммолардан бири ҳисобланади.